تجزیه و تحلیل هنر کودکان

کتاب «تجزیه و تحلیل هنر کودکان» (Analyzing Children's Art) اثر شگفت‌انگیز خانم «رودا کلاگ» (Rhoda Kellogg)، روان‌شناس و آموزشگر کودک، از بسیاری از رازهای نهفته در نقاشی‌ها و هنر کودکان پرده برمی‌دارد. کلاگ در این اثر بی‌همتا، به بررسی گنجینه‌ای از یک میلیون نقاشی کودکان دو تا هشت سال می‌پردازد. نقاشی‌هایی که از نخستین تجربه‌های ملموس تجسمی کودک خردسال آغاز می‌شوند و فرایند رشد و تغییر عناصر بصری نقاشی او را تا سنین بالاتر دنبال می‌کنند.

همانندی میان نقاشی‌های کودکان در سرزمین‌های گوناگون جهان، این نکته را آشکار می‌سازد که برخی از عناصر بصریِ به‌کار رفته در نقاشی کودکان و فرایند تکامل بصری آن‌ها در نمونه‌های گوناگون، یکسان هستند. نکتهٔ چشم‌گیر دربارهٔ هنر کودکان، ذاتی بودن فرایند تجربهٔ هنری آنان است. کلاگ نشان می‌دهد که خردسالان بدون آموزش ویژه، مانند هنرمندی خودآموخته و با انگیزه‌ای درونی، تجربه‌های هنری‌اش را آغاز می‌کند.

شاید برخی از رایج‌ترین پرسش‌ها میان مربیان و پدر و مادر کودک، پرسش‌هایی مانند این باشد که «این دیگر چیست؟» یا این که «این آدمی که کشیده‌ای من هستم؟»، به دور از این که شاید این نام‌گذاری جزو آخرین نکته‌هایی باشد که ذهن کودک را درگیر می‌کند. در واقع، کودک با ترسیم شکل‌هایی مانند خانه، درخت، آدم، خورشید، گل و... به مشاهده و تمرین ساده‌ترین شکل‌هایی که دیده است، می‌پردازد، و با بازی و تغییر چندبارهٔ چیدمان آن‌ها، ترکیب‌بندی‌های گوناگونی را تجربه می‌کند.

نکتهٔ جذابی که کلاگ با بررسی هنر کودکان به آن اشاره می‌کند، این است که کودک بی‌آن که بداند و یا آموزش دیده باشد، عناصر بصری، کیفیت‌ها و ارزش‌های بصری را که برای آفرینش یک تصویرِ متعادل نیاز دارد، به‌کار می‌گیرد، تصویرهایی که کودکان می‌آفرینند، توازن و تعادل بصری دارند؛ اگر هر جزء ترکیب‌بندی آن جابه‌جا و یا عنصری از تصویر برداشت شود، خواهیم دید که تعادل تصویر به‌هم می‌ریزد. کلاگ با پژوهش‌های ارزشمند خود نشان می‌دهد که بسیاری از شکل‌ها، تجربه‌ها و الگوها در میان کودکان سراسر جهان، مشترک هستند. او با آوردن نمونه‌ها و داده‌های تصویری، فرایند رشد ذهنی و تکامل هنری کودکان را آشکار می‌سازد. و با بهره‌گیری از داده‌های به‌دست آمده در کتاب تجزیه و تحلیل هنر کودکان، تکامل شناختی کودک و نیازهای حقیقی او برای آموزش هنری را می‌تواند نشان دهد.

کلاگ بسیاری از تجربه‌های نخستین هنری کودکان را به سرشت آدمیان نسبت می‌دهد. کودک را از نخستین خط‌خطی‌های بنیادینش دنبال می‌کند، با او پیش می‌رود و فرایند تکامل شکل‌ها و الگوهای تصویرهای او را مشاهده می‌کند و سرانجام به تحلیل و بررسی ترکیب‌ها، «توده‌ها»، «ماندالاها»، خورشیدها و «پرتوافکن‌ها» می‌پردازد. الگوهایی که بسیاری از نقش‌های پیچیده‌تر کودک از آمیختن آن‌ها با یکدیگر پدید می‌آیند.

افزون بر این‌ها، رودا کلاگ در این کتاب، به جنبه‌های روان‌شناسی هنر کودکان، نظریه‌های جامعی دربارهٔ مفهوم هنر کودکان، تأثیرگذاری محیط بیرونی و بزرگ‌سالان بر کودکان نیز می‌پردازد.

از این کتاب پرمحتوا نه‌تنها مربیان هنر، آموزشگران و آموزگاران کودک، بلکه همهٔ دانش‌آموختگان رشته‌های هنرهای تجسمی و همچنین پدر و مادر کودک، برای دست‌یابی به بینش و دانش ابتدایی از هنر کودک خود و آن‌چه در ذهن او می‌گذرد، می‌توانند بهره بگیرند.