روش‌های انتقال مفاهیم دینی

آموزش روش های انتقال مفاهیم دینی

آموزش مفاهیم دینى به کودکان، بسیار مقدّس و به روش‌های آموزشى متناسب نیاز دارد. 

امام علی (ع) به کمیل فرمود: هیچ فعالیتی نیست مگر آنکه در انجام آن به علم، معرفت و آگاهى نیاز داری.[1]

امام رضا (ع) فرمود: کسى که در پی کاری از راه و روش آن بِرَوَد، نلَغزَد.[2] 

اگر این آموزش بدون توجه به روش‌های صحیح باشد، به بیراهه رفتن و قدم گذاشتن در وادی سقوط است. 

امام صادق (ع) فرمود: کسى که بدون بينشْ کارى کند، مانند رونده در بیراهه ‏اى است که هرچه سرعتش بیش‏تر باشد، از مقصدش دورتر شود. [3]

از طرف دىگر، این آموزش بدون در نظر گرفتن توانایى ذهنى کودکان هم مطلوب، صحیح و مؤثر نیست. بنابراین، ضرورت دارد بدین نکته هم توجه داشت که درک کودکان از مفاهیم دینى با بزرگسالان یکسان نیست؛ آنان در حد ظرفیت ذهنى خود مطالب دینى را مى‏ فهمند. 

پیامبر (ص) فرمود: ما موظفیم با هرکس مطابق درک و فهم او صحبت کنیم.[4] 

در این بخش، با توجّه به ویژگى‏ هاى شناختى، عاطفى و انگیزشى کودکان دبستانى، به بررسى این روش‌ها پرداخته شده است:

ادامه در پیوست، کلیک کنید: روش‌های انتقال مفاهیم دینی

انواع روش های انتقال مفاهیم دینی به کودکان

1. روش استفاده از مثال: از روش‌های مهم و مؤثر در آموزش مفاهیم دینى به کودکان دبستانى، استفاده از مثال است. استفاده از مثال‏ هاى متنوع، فهم مسائل انتزاعى را براى دانش ‏آموزانى که از نظر رشد شناختى و تحول روانى ضعیف و یا در سطح پایینى مى‏ باشند، آسان مى‏ کند. پیامبر (ص)  و ائمه (ع) نیز در بسیارى از موارد براى القا و تفهیم آموزه ‏هاى عالى دینى و تبیین مطالب عقلى، از مثال آورى بهره برده‏ اند.[5]

2. روش قصّه ‏گویى: زبان داستان از مناسب‏ ترین روش‌های آموزش مفاهیم دینى به کودکان است؛ زیرا کودکان شیفته شنیدن قصّه و خواندن داستان مى‏ باشند و این سبب مى‏ شود تا بخش عمده تعلیم و تربیت دینى کودکان از این راه انجام پذیرد. در داستان حضرت آدم و حضرت عیسى (ع) چگونگى آفرینش الهى؛ در داستان حضرت ابراهیم (ع) اثبات یگانگى خدا و در داستان عُزَیر کیفیت معاد است. با استفاده از این روش، مفاهیم اعتقادى، از قبیل مسأله توحید، نبوّت، امامت و معاد را در قالب داستان‏هاى مناسب و با توجّه به مقتضاى سن و حالت روحى دانش‏آموزان دبستانى بیان می شود.

3. روش ‏یادآورى نعمت‏ هاى الهى: خدا نعمت‏ هاى فراوانى براى بشر آفریده است.[6] پیامبر (ص)  و ائمه (ع) نعمت ظاهرى را رزق و نعمت باطنى را ولایت دانسته‏ اند.[7] قرآن به یادآورى نعمت ‏هاى الهى سفارش نموده است.[8] از روش‌های تربیتى، یادآورى نعمت‏ ها است.[9] از این‏رو، در دوره دبستان با توجه به تمایلات فطرى پاک کودکان بهتر مى‏ توان از روش یادآورى نعمت‏ هاى الهى در آموزش استفاده کرد و آنان را نسبت به خدا و رحمت او امیدوار و علاقه‏ مند ساخت.

4. روش نمایشى (نمادین): منظور نمایش به صورت محسوس آموزه‏ هاست که داراى تأثیر فوق‏ العاده‏اى مى‏ باشد. نمایشى کردن مفاهیم عقلى و انتزاعى، به ویژه براى کودکان با توجه به غلبه برخورد حسّى آنان، موجب مى‏ شود که این‏گونه مطالب بهتر درک شود و یادگیرى عمیق‏ترى صورت پذیرد. از جمله روش‏هایى که در قرآن نیز فراوان مورد استفاده قرار گرفته است. یکى از نمونه‏هاى عینى زنده شدن مجدد گیاهان مى‏باشد.[10] علاوه بر تعالیم وحى، معصومان (ع) نیز از روش نمایشى استفاده نموده‏ اند. پیامبر (ص)  در آموزش نماز و حج از این روش استفاده نموده و به مردم مى ‏فرمودند: «صَلُّواکَمارَاَیْتُمُونى اُصَلّى»؛ نماز بگزارید، آن‏گونه که مى ‏بینید من نماز مى‏ گزارم.[11] از امام على (ع) درباره: «اَیْنَما تُوَلّوا فَثَمَّ وَجْهُ الله؛ چطور ما به هر طرف رو کنیم، به طرف خدا هستیم؟» سوال شد. حضرت (ع) آتشى برافروخت. آن‏گاه سؤال کرد: صورت آتش به کدام جهت است؟ گفتند: ما صورتى نمى ‏یابیم. شعله آتش پشت و رو ندارد. امام (ع) فرمود: «کَذلِکَ رَبِّى اَیْنَما تُوَلّوا فَثَمَّ وَجْهُ الله ».[12] جنبه آموزشى روش نمایشى مؤثرتر از روش گفتارى است؛ چرا که روش نمایشى هم زمان گوش و چشم مخاطب را به کار مى‏ گیرد. از این ‏رو، در انتقال مفاهیم دینى کودکان لازم است، مطالب آموزشى به صورت نمایشى ارائه گردد. مثلاً، در ارتباط با خداشناسى، مربی مى‏ تواند دانش‏ آموزان را به نزدیک ساختمانى که عده ‏اى مشغول ساخت آن هستند، ببرد تا آنان با مشاهده، به این نتیجه برسند که ساختمانى به این کوچکى نیازمند سازنده‏ اى است، پس دنبا که بسیار عظیم ‏تر مى ‏باشد، محتاج آفریننده ایی نىست!

برای کسب اطلاعات بیشتر و راهنمایی در زمینه روش‌های انتقال مفاهیم دینی به کودکان می توانید با متخصصان مرکز تربیت مربی، ایده های خود را در میان بگذارید.

شماره تماس:  025371160 داخلی 6365.

هدف از کلاسداری، اثرگذاری مطلوب در حوزه عقاید، اخلاق، احکام و … می باشد. شما با مراجعه به پیوست می توانید برخی از آداب کلاسداری را دریافت فرمایید تا به یادگیری بهتر و ارتقاء معلومات فراگیرنتان کمک کنید.

ادامه در پیوست، موفق باشید.

پی نوشت:

[1] «ما مِن حَرَکة اِلاَّ وَ اَنتَ مُحتاجٌ فیها الى مَعرِفَه.» محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 74، باب 11 ـ فى وصیته لکمیل بن زیاد النخعى، ص 267. «یا کمیل ما من حرکه الا و انت محتاج فیها الی معرف.» علم و معرفت به وظائف فردی و اجتماعی خویش از ضروریات زندگی بشری است. انسان باید در همه حرکات و سکنات با بصیرت و بینائی قدم بردارد، در غیر اینصورت در رسیدن به هدفهای دنیوی و اخروی با ناکامی و شکست مواجه خواهد شد. شناخت و معرفت حتی در عبودیت و بندگی لازمه عبادت عاشقانه است و الا نماز و روزه بدون معرفت نیز برای انسان ثمری نخواهد بخشید و رفته رفته برای انسان تکراری و بی معنا خواهد بود.  تحف العقول ص: 171.

[2] امام رضا علیه السلام می فرمایند: هر کس در پی کاری از راه و روش آن رود نلغزد. بحارالانوار، ج 71، ص 340 .

[3] «اَلعامِلُ عَلى غَیرِ بَصیَرة کَالسَّائِرِ عَلَى غَیرِ الطَّریقِ لایَزیدُهُ سُرْعَةُ السَّیْرِ الاَّ بُعدا؛ كسى كه بدون بينش عمل كند، همچون كسى است كه در بيراهه رود، چنين كسى هر چه تندتر رود، از راه دورتر مى افتد.» محمدبن یعقوب کلینى، اصول کافى، ج1، باب من عمل بغیر علم، ح1، ص 43.

[4] قال النبى: «انا معاشر الانبیاء امرنا ان نکلم الناس على قدر عقولهم» کافى، ج1، روایه 15، ص 23.

[5] براى آشنایى ر. ک. به: تفسیر امثال القرآن، اسماعیل اسماعیلى، چاپ سوم، تهران، اسوه، جلد دوم و سوم، 1368. برگرفته از: پایان نامه «اصول و روش‏هاى آموزش مفاهیم دینى به کودکان دبستانى» مقطع کارشناسى ارشد، رشته علوم تربیتى، مؤسسه آموزشى وپژوهشى امام خمینى قدس‏سره . على مقدسى‏پور، بهار 1381، ص 72ـ 73.

[6] «وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً و باطِنَةً»آیه 20 سوره «لقمان»

[7]بهاءالدین خرمشاهى، دانش‏نامه قرآن و قرآن‏شناسى، ج دوم، تهران، دوستان و ناهید، 1377، ص 2247.

[8] در آیه 3 سوره «فاطر» مى‏فرماید: «یا اَیُّهَاالنّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَتَ الله عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خالق غیرُاللهِ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ و الْارضِ لااله اِلاّ هُوَ فَاَنّى تُؤفَکُون؛ اى مردم به یاد آورید نعمت‏هاى خدا را بر شما؛ آیا آفریننده‏اى جز خدا هست که شما را از آسمان و زمین روزى دهد؟ هیچ معبودى جز او نیست؛ با این حال چگونه به سوى باطل منحرف مى‏شوید؟»

[9]چنان‏که حضرت امیرالمؤمنین على (ع) در این‏باره مى‏فرماید: «فَبَعَثَ فیهِمْ رُسُلَهُ، وَ واتَرَ اِلَیْهِمْ اَنْبِیاءَهُ، لِیَسْتَأدُوهُمْ میثاقَ فِطْرَتِهِ، وَ یُذَکّروُ هُمْ مَنْسِىَّ نِعْمَتِهِ.» نهج‏البلاغه، خطبه اول.

[10] براى آگاهى بیش‏تر در این زمینه به مضامین آیات: ق: 9و11 / روم: 19و50 / حج: 5 و 6 / فصلت: 39 / فاطر: 9 / اعراف: 57 توجه نمایید.

[11] محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج85، ص 276.

[12] حسن الدیلمى، ارشادالقلوب، المجلّد الثانى، پژوهش سید هاشم میلانى،قم،دارالاُسوه،1375ش، ص 175.