مهم پنداشتن اصل مهارت «رنگ آمیزی»
آیا تابه‌حال به نقاشی كودكان توجّه كردید؟
نقاشی کودکان، خیال‌های بزرگ، به وسیله کوچکترهاست و در کارهای کوچک نقاشی کودکان راهی به سوی نگرش نو است، زیرا بیان‌گر نسبت بی‌واسطه و دریافت کودکان از هستی است. کودک در نقاشی خود به کشف و شهود می‌رسد و ذهنش را بر روی اجسام خیره می‌کند و مدام عکس می‌گیرد و در فایلی ذخیره می‌کند. در هنگام نقاشی فایل‌ها را باز کرده، در نتیجه ذهن او فعال می‌شود و اجسام را یکی پس از دیگری ترسیم می‌کند. تبیین مبادی و مبانی نقاشی کودکان راهی به سوی درک هویّت‌کودکان است.
لازم است بدانید در مهارت «رنگ آمیزی»، نقاشی از راه‌های پرورش خلاقیّت در کودکان است که معمولاً کمتر موردتوجّه قرار می‌گیرد. نقاشی قبل از هر وسیله و پیش ازهر چیز دیگر می‌تواند به آموزش کمک کند. نقاشی کودکان نوعی گیرایی آنی دارد، آن‌ها ساده، جذّاب و سرشار از زندگی و هویّت‌اند. كودكان از طریق نقاشی، برای بزرگ‌سالان و گاه برای دنیا پیام می‌فرستند. نقاشی مؤثرتر از صحبت كردن است. کودکان با نقاشی‌های خود حرف می‌زنند، حرف‌هایی که به دلایل گوناگون قادر به گفتن آن‌ها نیستند. نقاشی زبان خلاقیّت كودكان و مؤثرتر از صحبت كردن است.
نقش رنگ ها در مهارت «رنگ آمیزی»
رنگ‌ها در رنگ‌آمیزی نقاشی كودكان چه نقشی دارند؟
در مهارت «رنگ آمیزی» رنگ‌ها در نقاشی كودكان وسیله انتقال پیام است. رنگ و تصویر بیش از هر چیز دیگر ذهن كودكان را متوجه خود می‌کند و درعین‌حال وسیله‌ای است که كودكان قبل از هر چیز می‌توانند به خلق آن بپردازند. برای درک رنگ و تصویر کافی است که چشم ببیند و برای خلق آن کافی است که كودكان دست در رنگ کنند و آن را بر درودیوار یا روی هر چه که دم دستشان باشد حتی به سروصورت و لباس خود بمالند. اگر نقاشی عمیق‌ترین وسیله آموزش كودكان نباشد می‌توان گفت از مهم‌ترین و اولین وسیله آموزشی در ایجاد خلاقیّت است.
هنگامی که سخن از خلاقیّت کودکان به میان می‌آید، اولین سال‌های زندگی آنان تا سن دوازده‌سالگی مدنظر است. کودکان در این سنین یاد می‌گیرند، می‌آموزند و کشف می‌کنند. البته در خلاقیّت جنبه‌های متعددی موردتوجه است. یک جنبه بسیار مهم خلاقیّت وجود شرایط لازم برای بروز این استعداد همگانی است. برای رشد خلاقیّت و نواندیشی در کودکان دانش‌آموز، به‌ویژه در دوره ابتدایی که زیربنای تعلیم و تربیت محسوب می‌شود، باید به درک درست و روشنی از شرایط موجود رسید تا در گام بعدی بر مبنای فلسفه تعلیم و تربیت و هدف‌های اصولی و معیارهای علمی معتبر کوشید که تصویر روشنی از شرایط مطلوب خلاقیّت را رسم کرد. در این صورت می‌توان با کم‌ترین وقت، انرژی و سرمایه مسیر پرورش و شکوفایی خلاقیّت‌ها و نواندیشی را در دانش‌آموزان هموار ساخت.
البته خلاقیّت یک ویژگی صرفاً ذاتی نیست، بلکه همه انسان‌ها از این توانایی برخوردار هستند و همه درجات گوناگونی از این استعداد رادارند، علاوه بر این عواملی هم چون مهارت‌یابی، آموزش پذیری، انعطاف‌پذیری، سطح دانش و آگاهی، خطرپذیری، نترسیدن از اشتباه و شکست نیز در میزان خلاقیّت و نوآوری دانش‌آموزان تأثیر فراوانی دارند. مربی می‌تواند همه این عوامل را به‌صورت یک مجموعه در دانش‌آموزان شناسایی کند و بکوشد آن‌ها را پرورش دهد. در این مورد سعی شده است عوامل مؤثر در خلاقیّت را بعد از شناسایی و راهکارهایی برای پرورش این توانایی به دانش‌آموزان ارائه شود تا بتوان با خلاقیّت، تفکّر خلّاق را نمایش داد. بالاترین درجه سلامت عاطفی را در افراد به جریان انداخت که فرد به خود بهسازی و تکامل نفس خویش اقدام نماید. در خلاقیّت است که با دوباره نگاه کردن به خارج شدن دانش‌آموزان از پشت درهای بسته کمک کرد تا عمیق‌تر فکر کند و فرآیند مقابله واقع‌بینانه با یک مسئله دریابد. در خلاقیّت است که با هوشیاری و مرتبط ساختن مطالب با یکدیگر به نحوی تکامل‌یافته به درک موضوع می‌رسد.
درک مفاهیم در مهارت «رنگ آمیزی»
یکی از مفاهیم مهم در مهارت «رنگ آمیزی» این مورد است که بدانیم؛ از پیش نیازهای یادگیری در کودکانف درک مفاهیم است. کودکان در زندگی و در بسیاری از مسائل مربوط به خود ناآگاهانه از محیط طبیعی خویش الهام می‌گیرند یا درصدد آن برمی‌آیند که با دید و دریافتی خاصّ به آن بنگرند و بیندیشند. این موضوع چیزی نیست مگر سادگی توأم باصداقتی که در وجود آن‌هاست، حتی این صداقت با احساسات بی‌آلایش آن‌ها درهم‌آمیخته می‌شود و پدیده‌ای به بار می‌آورد که تأثیر آن در چهره و رفتار و حرکات و حتی در خطوط و نقوشی که پدید می‌آورند، کاملاً محسوس است.
برای آنان درک و فهم مفاهیم مختلف می‌تواند اساس بسیاری از آموزش‌ها و یادگیری‌های بعدی قرار گیرد. در این میان مهارت رنگ‌آمیزی به‌عنوان ابزاری مناسب در درک مفاهیم و راهی برای کمک به رشد خلاقیت آنان است. رنگ اولین هویتی است که کودکان تشخیص می‌دهند. آنان عاشق تمام انواع رنگ‌ها هستند و به آن‌ها پاسخ آنی و سریع می‌دهند. می‌توان با این فعالیت به تقویت خلاقیت فکری و ذهنی و رشد تفکّر در کودکان کمک کرد. استفاده از عوامل مختلف دیگری هم مانند سن و جنسیت کودکان دانش‌آموز و عوامل محیطی نیز ابزاری است که می‌توان در قالب نقاشی و حتی رنگ‌آمیزی‌های ساده، مفاهیم مختلفی را آموزش داد و پیام‌های آموزنده‌ای را به آنان منتقل کرد و از آنان خواست تا مفاهیم، موضوعات و ... که از برگه‌های رنگ‌آمیزی مختلف درک می‌کنند را توضیح دهند.
پرورش خلاقیت در کودکان با مهارت «رنگ آمیزی»
چنان چه بخواهیم خلاقیّت را در دانش‌آموزان پرورش دهیم، باید با استفاده از مهارت رنگ‌آمیزی به رشد خلاقیّت آن‌ها کمک کرد. در این زمینه برای آموزش بسیاری از مفاهیم مختلف می‌توان از طرح های آماده نقاشی استفاده کرد. کاربرد این مهارت برای تقویت خلاقیّت فکری و ذهنی کودکان و بهبود بخشی به مهارت های گوناگون و مورد نیاز آنان در بسیاری از زمینه ها است. طرح های آماده نقاشی به‌عنوان ابزاری در خدمت رشد تفکّر کودکان است. البته استفاده از عوامل مختلف دیگری هم مانند سن و جنسیت کودکان دانش‌آموز و عوامل محیطی نیز ابزاری موثر است که باید از آن ها هم بهره برد. طرح های آماده را می‌توان در قالب نقاشی، نقطه چین، وصل خطوط، حتی رنگ‌آمیزی‌های ساده و ... مفاهیمی از موضوعات موردنظر را آموزش داد و پیام‌های آموزنده‌ای را به آنان منتقل کرد و از آنان خواست تا آنچه از مفاهیم، موضوعات و ... که در برگه‌های رنگ‌آمیزی مختلف درک می‌کنند را توضیح دهند.
البته مربیانی که از این مهارت استفاده می‌کنند توجه دارند که رنگ‌ها تحت تأثیر عوامل جسمی و روانی هستند و در فرهنگ‌های مختلف معانی خاصی دارند و رنگ‌های اصلی برای کودکان از جذابیت زیادی برخوردار هستند و به‌خصوص در سنین پایین رنگ‌هایی مثل نارنجی، قرمز و زرد در ایجاد محیطی شاد و پویا برای کودکان مؤثرند و می‌توان از ترکیب رنگ‌های ملایم و گرم در کنار رنگ‌های سرد و ملایم به محیطی جذاب و متنوع برای کودکان دست‌یافت. ازنظر روانی دو گروه رنگ‌های گرم نظیر قرمز، زرد و نارنجی و رنگ‌های سرد مانند سبز، آبی و بنفش با یکدیگر تفاوت عمیقی دارند. رنگ‌های گرم، تحریک‌کننده‌اند و موجب فعالیت و جنب‌وجوش می‌شوند و نیز الهام‌بخش روشنی و شادی زندگی هستند؛ درحالی‌که رنگ‌های سرد نشان‌دهنده حالت‌های انفعالی، سکون و تلقین کننده غم و اندوه هستند و همچنین رنگ‌های خنثی مانند خاکستری استدلال، خودمختاری، حمله‌وری و تمایل به آغشته سازی را نشان می‌دهند.
مهارت «رنگ آمیزی»: آشنایی با 9 رنگ پرکاربرد در رنگ آمیزی
- سبز: تمایل به مورد محبت و توجه قرار گرفتن است.
- زرد: این رنگ شکفتگی، پیشرفت، شادی و خوش‌بینی را نشان می‌دهد.
- بنفش: این رنگ ترکیبی از قرمز و آبی است که می‌تواند نشان‌دهنده اضطراب باشد.
- خاکستری: یکرنگ خنثی است و درصورتی‌که در نقاشی غالب باشد، ناتوانی در بروز احساسات را نشان می‌دهد.
- صورتی: نشان‌دهنده صلح، تعادل و توازن و فاقد پرخاشگری است. این رنگ ملایمت و عطوفت را نیز نشان می‌دهد.
- آبی: برعکس قرمز نشان‌دهنده حساسیت، ملایمت، صلح و آرامش است. استفاده افراطی از آن معنای تسلیم‌پذیری دارد.
- سیاه: به معنای نفی رنگ، ترس، تشویش، وسواس و اضطراب است. استفاده از این رنگ غم و ناامیدی و اضطراب را نشان می‌دهد.
- نارنجی: یادآور آرامش و خوشی است. استفاده کننده از این رنگ در نقاشی، هم‌میل به پیشرفت دارد و هم ممکن است کمی پرخاشگر و ناآرام باشد.
- سفید: همانند خاکستری، رنگی خنثی و معنای آن، فقدان رنگ در نقاشی است که این امر، خلا عاطفی یا ناتوانی در برون‌ریزی عواطف را نشان می‌دهد.
- قرمز: حالت تحریک‌کنندگی دارد. کودکانی که از این رنگ استفاده می‌کنند، تمایل به برون‌ریزی احساسات دارند. این رنگ ابتدا موردتوجه خردسالان است؛ اما در سال‌های بعد، نشان‌دهنده پرخاش‌جویی آنان است.
انتخاب رنگ و هوش کودکان
در پایان به چند مثال از رنگ‌های منتخب برای کودکان با بهره هوشی متوسط توجّه کنید:
- خاکستری مثل فیل
- زرد مثل موز، لیمو، آفتاب
- آبی مثل شلوار جین، آسمان
- قرمز مثل سیب، گوجه‌فرنگی
- قهوه‌ای مثل خرس، پوست درخت
- سبز مثل نخودفرنگی، علف، برگ
اشک در چشم‌هایم حلقه زد و دست‌های کوچکِ دختر نه‌ساله‌ام را بوسیدم و به بخش دیگر نقاشی خیره شدم که آسمان آن قسمت سیاه بود و با نور دو عدد چراغ، چند درخت در حال رشد کردن و میوه دادن بودند. از او دلیلش را پرسیدم و او هم جواب داد: «وقتی خورشید نمی‌تونه گرمشون کنه تا درختا و گیاها رشد کنن، همون بهتر که نباشه، چون سایَشم به درد نمی‌خوره.» (اکنون، مصطفی باقرزاده، ویراستار: بهراد لشگری، نشر ایجاز، سال چاپ: ۱۳۹۷، برشی از داستانِ شعبده)
در ادامه با مهارت کاربردی تعدادی از ضرب المثل همراه با معنی آن ها بیان شده اند که برای مطالعه هر کدام از آن ها عنوان ضرب المثل را انتخاب کنید.... روی واژه مَثل کلیک فرمایید.
برای آشنایی با مهارت‌های موردنیازتان در تدریس می‌توانید با کلیک روی هرکدام از موارد زیر، به آن‌ها دسترسی داشته باشید:
- شعر
- اردو
- مثل‌ها
- مسابقه
- گِل‌بازی
- کلاسداری
- اسباب‌بازی
- نقد داستان
- تربيت برتر
- جدول قرآنی
- پوشش مربّی
- قصه‌های قرآن
- قصه حیوانات
- اشعار کودکانه
- پرسش و پاسخ
- مهارت «پایان»
- مهارت «بازی»
- مهارت «شروع»
- مخاطب شناسی
- پرسش استاندارد
- اطلاعاتی از قرآن
- مهارت «تدریس»
- بیست اصل تربیتی
- مهارت «نویسندگی»
- مهارت «قصّه‌گویی»
- مهارت «شعرخوانی»
- شیوه «تنظیم محتوا»
- مهارت «تابلونویسی»
- مهارت «رنگ آمیزی»
- مهارت «فرزندپروری»
- مهارت آموزش «مفاهیم قرآنی»
نگارنده: محمدرضا عابدی
منابع:
- تحلیل روان‌شناختی نقاشی کودکان، ترجمهٔ نقابیان
- داداش زاده، کاوه، نقاشی و نوشته‌های کودکان، تهران۱۳۷۳
- راهنمای سنجش روانی، نوشته مارنات، ترجمهٔ دکتر پاشا شریفی
- فراری، آنا(۱۳۷۸) نقاشی کودک و مفاهیم آن، ترجمهٔ عبدالرضا صرافان
- مقدمه‌ای بر روان‌شناسی کودکان، نوشته توماس گاف و سیلک، ترجمهٔ مخبر
- ارزشیابی شخصیت کودکان بر اساس آزمون‌های ترسیمی، ترجمهٔ پری‌رخ دادستان
- کتاب نقاشی کودکان، کاربرد تست در ترسیم خانواده، ترجمهٔ دکتر دادستان و منصور
