سخنان حضرت علی (ع) درباره پیامبر امین
دوستان سلام، سلام کلام خدا و نشانه ارادت و تواضع است.[1] كدام پیامبر بسیار متواضع و فروتن بود؟ كدام پیامبر به همه حتی به كودكان سلام می‌كرد؟ كدام پیامبر بود که هیچ کسی موفق نشد به او زودتر سلام كند؟ آفرین! رسول خدا (ص) است. البته این یكی از خصوصیات غیر قابل شمارش آن حضرت (ص) بود. شخصی از امام علی (ع) خواست تا دیگر فضائل اخلاقی پیامبر امین (ص) را برایش بشمارد!
امام علی (ع) فرمود: «تو نعمت‌های خدا در دنیا را برای من بشمار تا من فضائل پیامبر (ص) را برایت شمارش كنم.» او گفت: «ممكن نیست بتوانم آن‌ها را شمارش كنم.» امام (ع) فرمود: «چگونه تو نعمت‌های خدا در دنیا را که نسبت به فضائل اخلاقی پیامبر (ص) اندك است، نمی‌توانی شمارش كنی، ولی می‌خواهی من اخلاق پیامبر (ص) را كه قرآن آن‌ها را عظیم و غیر قابل شمارش می داند، برایت بشمارم.[2] دوستان! با این حال همسر پیامبر (ص) در جمله‌ای كوتاه تمام خصوصیات اخلاقی پیامبر (ص) را خلاصه نموده، به این داستان توجه كنید.
سخنان همسر پیامبر (ص) درباره ویژگی های پیامبر امین
شخصی از همسر رسول خدا (ص) خواست تا او خصوصیات و ویژگی‌های اخلاقی پیامبر امین را برایش بگوید.[3] همسر پیامبر (ص)، درجمله‌ای كوتاه از ویژگی‌های اخلاقی حضرت (ص) برای آن شخص بیان نمود. به نظر شما آن جمله كوتاه چه بود كه توانست آن را برایش بگوید.
همسر رسول خدا درجواب گفت: «مگر قرآن نخوانده‌ای؟[4] او گفت: «چرا! قرآن خوانده‌ام.» همسر پیامبر (ص)گفت: « قرآن یعنی قرآنی بله! اخلاق پیامبر (ص) قرآنی بود.»[5] چه كسی معنای این جمله كوتاه را می‌داند؟ آفرین، یعنی تمام فضایل و ویژگی‌هایی كه در قرآن از آن‌ها ستایش شده‌است، پیامبر (ص) در حد بسیار بالا داراست. تمام نیكی‌هایی را كه قرآن دستور به انجام آن‌ها نموده، پیامبر امین (ص) اولین كسی است كه به نحو احسن انجام داده‌است.
حال می‌خواهیم به كمك شما عزیزان با برخی از انسان‌هایی كه در قرآن مورد ستایش قرار گرفته‌اند و اعمال پسندیده آن‌ها ستوده شده‌است، آشنا شویم. شما عزیزان برخی از گروه‌هایی كه قرآن به نیكی از آن‌ها یاد نموده را نام ببرید.[6] آنان کسانی هستند که ....
- انفاق
- نماز
- صابر
- تقوا
- شاكر
- فروتنی
دوستان تمام این اوصاف پسندیده كه نام بردیم در قرآن هست و آن‌ها را پیامبر امین (ص) داراست. از جمله آن صفات پسندیده یکی فروتنی بود كه قرآن آنان را فروتنی دارند، این گونه توصیف می‌كند و می‌فرماید: و بندگان خدای بخشایشگر كسانی هستند كه روی زمین با فروتنی راه می‌روند.[7] فروتنی از صفات پسندیده‌است كه هر کس این ویژگی را داشته باشد، به رشد و كمال انسانیت می‌رسد و به خلاف تكبر، نشان دهنده بزرگی او است. بزرگ کسی است که سرکشی نکند و دارای صفت فروتنی باشد و تکبر نورزد.
بزرگان نکردند در خود نگاه
خدابینی از خویشتن بین مخواه
***
بزرگی به ناموس و گفتار نیست
بلندی به دعوی و پندار نیست
***
تواضع سر رفعت افرازدت
تکبر به خاک اندر اندازدت
***
به گردن فتد سرکش تند خوی
بلندیت باید بلندی مجوی
***
ز مغرور دنیا ره دین مجوی
خدابینی از خویشتن بین مجوی
***
گرت جاه باید مکن چون خسان
به چشم حقارت نگه در کسان
***
گمان کی برد مردم هوشمند
که در سرگرانی است قدر بلند؟
***
از این نامورتر محلی مجوی
که خوانند خلقت پسندیده خوی
***
نه گر چون تویی بر تو کبر آورد
بزرگش نبینی به چشم خرد؟[8]
پیامبر (ص) در اوج فروتنی بود و می‌فرمود: «انجام چند كار را، تا هنگام مرگ از آن‌ها دست برنمی‌دارم.»
سلام بر كودكان، پوشیدن لباس ساده، سوار شدن مرکب ساده، خوردن غذا با خدمتکاران، شیر دوشیدن با دست خود.[9]
ماجرای هم سفره شدن رسول خدا (ص) با کارگران
گاهی این همه تواضع و فروتنی برای برخی افراد، قابل تحمل نبود و به پیامبر (ص) اعتراض می‌كردند. روزی حضرت (ص) در حال خوردن غذا با کارگران بود. زنی به حضرت (ص) برخورد کرد كه چرا حضرت (ص) این طور فروتنانه، روی زمین در حال غذاخوردن است. با اعتراض گفت: «ای محمّد تو مانند کارگران غذا می‌خوری و مانند آنان می‌نشینی!» پیامبر (ص) در پاسخ فرمود: «من بنده خدا هستم، كدام بنده از من بنده‌تر است.»[10]
برخی از ویژگی‌های اخلاقی پیامبر (ص) است كه اختصاص به شخص پیامبر (ص) دارد و قرآن این صفات و ویژگی‌ها را مخصوص حضرت (ص) می‌داند. به كمك شما عزیزان، در این جدول با هم پیدا كنیم تا به این ویژگی‌ها برسیم و با خصوصیات ویژه پیامبر (ص) بیش‌تر آشنا شویم:
پیام جدول خصوصیات و ویژگی‌های رسول خدا (ص) است.
صفاتی مخصوص برای حضرت (ص) که در این جدول پیدا شد، مانند:
1. رحیم
2. دلسوز
3. شاهد
4. بشیر
5. سراج
6. نذیر
7. اسوه‌است.[11]
اخرین خصوصیت از خصوصیات اخلاقی حضرت (ص) اسوه و الگو بودن ایشان است. به همین جهت لازم است تا با اخلاق پیامبر (ص) بهتر و بیش‌تر آشنا شویم. چرا كه قرآن، این خصوصیات ویژه از اخلاق حضرت (ص) را با بزرگی یاد نموده و می‌فرماید: ای پیامبر! تو بر اخلاق نیكویی هستی.[12]
حسن خلق از شریف‌ترین اعمال و با فضیلت‌ترین صفت پیامبر امین است. قرآن از میان تمامی خصوصیات پیامبر (ص)، حسن خلق حضرت (ص) را بیش‌تر مورد توجه قرار داده‌است. این نکته، نشان از اهمیت اخلاق و خوش خلق بودن و بزرگی اخلاق پیامبر (ص) دارد که حضرت (ص) با حسن خلق قلب انسان ها را به طور کلی تغییر می داد. رسول خدا (ص) هم خود دارای درجه بالای حُسن خلق بود. همچنین حُسن خلق را بسیار سفارش نموده وانسان‌های با اخلاق را بسیار دوست دارد و می‌فرماید: كسی در قیامت نزدیك‌ترین فرد و همنشین من است كه خوش اخلاق‌تر باشد.[13]
رفتار پیامبر امین با حسن و حسین (ع)
آن قدر پیامبر (ص) مهربان وخوش اخلاق بود كه همه شیفته اخلاق او بودند و دوست داشتند بیش‌تر با رسول خدا (ص) باشند. پیامبر (ص) خوش خلقی را وسیله رسیدن به درجات بزرگ و مقامات والا در آخرت معرفی کرده‌است.[14] كودكان هر گاه پیامبر امین را از دور می‌دیدند به طرفش می‌دویدند و دورش جمع می‌شدند. برخی از كودكان كه سن كمتری داشتند از حضرت (ص) می‌خواستند تا آن‌ها را بر دوش خود سوار نماید. چون رفتار پیامبر (ص) را با امام حسن و حسین (ع) دیده بودند كه چگونه آنان را بر دوش خود سوار می‌كرد. گروهی از كودكان مشغول بازی بودند. چشمشان به پیامبر (ص) افتاد كه به طرف مسجد می‌رفت. با دیدن حضرت (ص) همگی دست از بازی كشیدند و به سوی پیامبر (ص) دویدند و اطرافش را گرفتند. چون رفتارهای محبت‌آمیز حضرت (ص) را در سلام کردن و محبت نمودن به کودکان دیده بودند.[15]
به این امید هر یك دامن پیامبر (ص) را گرفته، می‌گفتند: «شتر من باش.» حضرت (ص) می‌خواست هر چه زودتر خود را برای نماز جماعت به مسجد برساند، ولی نمی‌خواست بچه‌ها رنجیده خاطر شوند. بلال در جستجوی رسول خدا از مسجد بیرون آمد. وقتی جریان را فهمید خواست بچه‌ها را تنبیه كند، تا حضرت (ص) را رها كنند.
پیامبر امین متوجه منظور بلال شد به او فرمود: تنگ شدن وقت نماز برای من بهتر از این است كه بخواهم بچه‌ها را برنجانم. پس باید دنبال چاره‌ای می‌اندیشید كه هم از دست بچه‌ها خلاص شود و به نماز برسد و هم بچه‌ها رنجیده خاطر نشوند. از این رو از بلال خواست به منزل برود و چیزی برای كودكان بیاورد. بلال رفت و با هشت دانه گردو برگشت. پیامبر (ص) گردوها را بین بچه‌ها تقسیم كرد و آن‌ها راضی و خوشحال به بازی برگشتند.
[1] سَلَامٌ قَوْلًا مِن رَّبٍّ رَّحِيمٍ؛ سلام گفتاري از پروردگار بخشاينده است. يس، 58 وَ سَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ يَمُوتُ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا. مريم، 15 و33.
[2] مناسبت روز پدر، 4 و پندهاي تاريخ، ص191.
[3] به نام «سعيد بن هشام» نزد «عايشه» از همسران رسول خدا (ص).
[4] دراين هنگام مربي محترم كارتي را كه قبلاً با خط زيبا و درشت نوشته و آماده كرده است ارايه مي‌دهد كه يك طرف كارت القرآن و طرف ديگر قرآني بود، نوشته شده است. خُلقُهُ القُرآن: سألت عائشة فقلت أخبرني عن خلق رسول الله صلى الله عليه و سلم فقالت: كان خلقه القرآن:سعد بن هشام گوید از عایشه پرسیدم؛ مرا از اخلاق رسول خدا (ص) آگاه کن او پاسخ داد: به راستی که اخلاق پیامبر (ص) همان قرآن بود. مسند احمد، احمد بن حنبل، ج ۶، ص ۱۶۳ الطبقات الكبرى ، ابن سعد، ج ۱، ص ۲۷۳ مجموعة ورام (تنبيه الخواطر)، ورام بن ابی فراس، ج ۱، ص ۸۹ شرح نهج البلاغه ، ابن ابی الحدید : ج ۶ ص ۳۴۰
[5] محدث نوري، مستدرك الوسايل، ج2، ص619.
[6] مربي قبلاً مي‌تواند برخي از اين صفات را روي كارت نوشته و ارايه دهد تا به صفت مورد نظر يعني فروتنان؛ متواضعان برسد.
[7] وَ عِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا. الفرقان، 63.
[8] سعدی، بوستان، باب چهارم در تواضع، بخش ۴، حکایت بایزید بسطامی.
[9] محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 15، ص126.
[10] كليني، كافي، ج6، ص271.
[11] رمز این جدول (جدول بگرد و پیدا کن) عدد شش است. حرف اول را می‌نویسم. شش تا شش تا بشمارید تا در پیام جدول با صفات پیامبر (ص) در قرآن یكی یكی آشنا شویم. (البته جدول را قبل از اجرا، آماده فرمایید) رحيم ـ مهربان، داراي رأفت و رحمت زياد. دلسوز ـ غمخوار كسي كه غم ديگران او را ناراحت مي‌كند و مشكلات امت براي او گران و ناگوار است اين دو صفت و ويژگي با چند صفت ديگر مثل حريص بر هدايت و رأفت در آيه 128 سوره توبه چنين آمده است. «لقد جاءكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رؤف رحيم.» همانا رسولي از جنس شما براي هدايت خلق آمد كه سختي‌هاي شما برايش دشوار است و حريص بر شما و نسبت به مؤمنان داراي رأفت و رحمت است. صفات شاهد (حاضر و ناظر بر امت) بشير (بشارت دهنده به بهشت و نعمت‌هاي الهي) سراج (چراغ و راهنماي هدايت) نذير (برحذر دارنده از گناه و عواقب آن يعني عذاب جهنم در آيات 45 و 46 احزاب آمده است با برخي صفات ديگر يا ايهاالنبي انا ارسلنك شاهداً و مبشراً و نذيرا، و داعياً الي الله باذنه و سراجا منيرا. اي رسول، همانا تو را به عنوان گواه و بشارت دهنده و انذار كننده و دعوت كننده به سوي خدا و چراغ هدايت و روشني بخش فرستاديم.
[12] وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ. قلم، 4.
[13] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ: إِنَّ أَحَبَّكُمْ إِلَيَّ وَ أَقْرَبَكُمْ مِنِّي مَجْلِسًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحَاسِنُكُمْ أَخْلاقًا. بحارالأنوار، ج68، ص385 و شيخ حُر عاملي، وسايل شيعه، ج12، ص153، ح 15927.
[14] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
اِنَّ الْعـَبـْدَ لَیـَبـْلُغُ بـِحـُسـْنِ خـُلْقـِهِ عـَظـیـمَ دَرجـاتِ الاْ خـِرَةِ وَ اَشـْرَفَ الْمـَنـازِلَ وَ اِنَّهُ ضـَعیفُ الْعِبادَةِ/ بـه درسـتی که بنده، در سایه خوش خلقی خود به درجات بزرگ و مقامات والایی در آخرت می رسد، با آنکه عبادتش ضعیف است.
محجة البیضاء، ملاّ محسن فیض کاشانی، ج ۵، ص ۹۳، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
[15] رفتار پیامبر (ص) با امام حسن و امام حسین (ع) را دیده بودند كه چگونه آنان را بر دوش خود سوار می‌كرد. گاهی در كوچه دنبال آن‌ها می‌دوید و آن‌ها را می‌گرفت و بر پشت خود سوار می‌كرد.
