مشخصات برنامه درسی دختر پیامبر (ص) بهترین الگو
درس:
بهترین الگو دختر پیامبر (ص)
موضوع:
سیره اهلبیت علیهمالسّلام
هدف كلی:
دانشآموزان در این درس با برخی از صفات اخلاقی حضرت فاطمه (س) به عنوان بهترین الگو آشنا میشوند.
اهداف جزئی:
دانشآموزان در این درس با موارد زیر آشنا میشوند:
- دوست داشتن مردم؛
- شناسنامه حضرت فاطمه (س)؛
- حضرت فاطمه (س) بهترین الگو
- برخی از سخنان گهربار آن حضرت (س).
هدف رفتاری (خروجی):
انتظار میرود دانشآموزان در پایان درس بتوانند از شیوههای رفتاری و گفتاری حضرت فاطمه (س) به عنوان بهترین الگو درس بگیرند.
روشهای مناسب تدریس:
۱. توضیحی ۲. فعّال: (قصه، بازی باکارت، جدول، بازی و ...)
رسانههای آموزشی:
۱. تختهسیاه ۲. كارت [1]
برنامه درسی بهترین الگو دختر پیامبر (ص)
سلام خدمت شما دانش آموزان گرامی كه در مراسم عزای حضرت فاطمه (س) به عنوان بهترین الگو شركت نمودهاید. برنامه ما دو بخش دارد.[2] بخش اول برنامه ابتدا پرسش از همه شرکتکنندگان عزیز است. بخش دوم برنامه مسابقهای برای داوطلبان است. در ابتدا از شما شرکتکنندگان سؤال میكنم. [3] به من بگویید:
- پدر عرب کیست؟ اَب
- مادر عرب کیست؟ اُمّ
- امّالقری كجاست؟ مكه
- امّالکتاب چیست؟ سورهحمدیاقرآن
- امّالائمـﮥ کیست؟ حضرت فاطمه (س)
چرا دختر پیامبر (ص) ام ابیها نامیده شد؟
چرا به حضرت فاطمه (س) اُمّابیها (مادرپدر) گفته میشود؟ شما میدانید كه تنها غمخوار پیامبر (ص) در خانه حضرت خدیجه (س) و ابوطالب تنها طرفدار پیامبر (ص) در برابر دشمنان بود. با بودن ابوطالب، عموی پیامبر (ص) مشركان مكه نمیتوانستند آسیبی به پیامبر (ص) برسانند، اما این دو یاور غمخوار و حامی پیامبر (ص) در فاصله كوتاهی از دنیا رفتند. حالا شما دو کنیه دیگر مانند اُمّابیها، از حضرت فاطمه (س) بگویید كه با اُمّ شروع شود؟ مانند اُمُّالحسن و اُمُّالحسین و دیگری …؟ تا کنون آنچه که از حضرت فاطمه (س) گفتیم عبارت است از:
بقیّه مشخصات ان شاالله در ادامه کامل می شود. حضرت فاطمه (س) آزار دشمنان به پیامبر (ص) را می دید. اكنون که غمخوار و حامی پیامبر (ص) از دنیا رفتند، حضرت فاطمه (س) تنها دختر خانواده نیست، بلكه او باید جانشین عبدالله، عبدالمطلب، ابوطالب و حضرت خدیجه (س) نیز باشد. او با تلاش و فداكاری، از پیامبر (ص) حفاظت میكرد. او وظیفه مادرش حضرت خدیجه (س) را هم عهدهدار شد و برای پدرش، اُمّابیها (مادرپدر) هم دختر و هم مادر بود.
دختر پیامبر (ص) توسط پیامبر (ص) «مادر پدر» كه همان اُمّابیها است، نامیده شد. اکنون چه كسی میتواند بگوید این اعداد چه ارتباطی با حضرت فاطمه (س) دارند و مناسبتشان چیست؟ [4] شما با سه عدد اولی خیلی آشنا هستید. آیا حدس زدید؟ بله بعد از نمازها 34 بار ... ، 33 بار ... و 33 بار ... میگوییم؛
داستان تسبیحات دختر پیامبر(ص)
اما گوش كنید تا برایتان داستان مربوط به آنها را تعریف كنم: امام علی (ع) میگوید: حضرت فاطمه (س) از چاه آب میكشید. با آسیاب، گندم آرد میکرد.
نزد او رفتم و به او پیشنهاد كردم كه از پدرت پیامبر (ص)، بخواه تا اندكی دربرداشتن بار سنگین زندگی كمك كند. ایشان پذیرفت و نزد پیامبر (ص) رفت، اما شرم داشت كه چیزی بگوید. پیامبر (ص) میدانست كه دخترش برای كاری نزد او آمده است. روز دیگر پیامبر (ص) به خانه ما آمد و سلام كرد. ما نیز به سلام پیامبر (ص) پاسخ دادیم. وارد خانه شد و نشست. به دخترش گفت: «دخترم! دیروز از پدرت چه میخواستی؟» او باز چیزی نگفت.
من گفتم كه او از سختی كار در منزل رنج میبرد، لذا از او خواستم نزد شما بیاید و مددكاری برای خود بخواهد. پیامبر (ص) با لبخند همیشگی به آنان نگاه كرد و فرمود: «آیا چیزی به شما نیاموزم كه از خدمتکار بهتر باشد؟» آنان خوشحال شدند. منتظر بودند تا ببینند پیامبر (ص) چه چیزی به آنان میگوید.
همه شما میدانید كه سه ذكر، پیامبر (ص) به دخترش یاد داد. شما بگویید؟ حضرت فاطمه (س) سه بار فرمود: «از خدا و رسولش راضی گشتم.» [5] این ذكرها به چه ذكری معروف هستند؟ بله تسبیحات حضرت فاطمه (س) به این تسبیح كه در دست من است، توجه كنید. ذكر تسبیحات اینطور است. [6]
اما عدد ۱۰۰ چیست؟ اگر این سه عدد را جمع كنیم، عدد ۱۰۰ میشود، اما من میگویم: ۱۰۰۰، شاید میگویید: ۱۰۰۰ چطور؟ بله امام صادق (ع) فرمود: «ذكر تسبیحات حضرت فاطمه (س) بعد از نماز، مساوی ۱۰۰۰ ركعت نمازست.» [7]
مسابقه دختر پیامبر(ص)
حالا نوبت مسابقه و رقابت ست. برای اجرای مسابقه چهار نفر از شما آماده شوند تا در دو گروه دو نفر مسابقه را انجام دهیم.[8] از هر گروه، ۱۱ سؤال میپرسم. در آخر، هر گروه باید پیام مربوط به خود را هم حدس بزند و بگوید كه هر كس به سؤال جواب بدهد یك حرف رمز به او داد خواهد شد؛ اما پرسشهای گروه اول آنها را پاسخ دهید و پیام آن را بگویید.[9]
- حضرت فاطمه (س): شكر سزاوار …. در برابر نعمتهای بیكران اوست. خداوند
- حضرت فاطمه (س): در خدمت مادر باش، زیرا …. زیر پای مادران است. بهشت
- حضرت فاطمه (س): من از دنیا ۳ چیز را دوست دارم؛ یكی تلاوت … است. قرآن
- خداوند … را در ماه رمضان برای نشان دادن اخلاص بندگان واجب كرده است. روزه
- مادر حضرت فاطمه (س)، اولین زن ایمان آورنده به پیامبر (ص) کیست؟ حضرت خدیجه
- لقب کدامیک از امامان معصوم علیهمالسّلام «سَیِّدُالاوصیا» است؟ حضرت علی علیه السّلام
- نام بانویی که هم حافظ قرآن و هم همواره خدمتگزار حضرت فاطمه (س) بود، چیست؟ فضه
- خانواده حضرت فاطمه (س) ۳ روز غذایشان را به نیازمندان دادند، نام این رفتار چیست؟ ایثار
- حضرت فاطمه (س) كدام لقب ایشان به معنای؛ زن «بسیار پاكیزه» است؟ طاهره
- محل تولد حضرت فاطمه (س) كجا است؟ مكه
- حضرت فاطمه (س) در دفاع از ولایت و حمایت از امام علی (ع) فرمودند: مَثَل امام، مانند … است. كعبه [10]
اما پیام جدول را بگویید؟ خشنودی فاطمه حالا پرسشهای گروه دوم: آنها را جواب دهید و پیام آن را بگویید:
- حضرت فاطمه (س) به دشمنان پیامبر (ص) فرمود: آگاه باشید هركس با ما دشمنی كند با … دشمنی كرده است. خدا
- حضرت فاطمه (س): فراموش نكنید در غدیر پیامبر (ص) فرمود: علی (ع) بهترین فرد كه … خود قراردادم. جانشین
- ای مردم! این سخن پیامبر (ص) را فراموش نكنید: علی نسبت به من، همانند … به حضرت موسی (ع) است. هارون
- كوچكترین سوره قرآن (گفته میشود در باره حضرت فاطمه (س) است) چه نام دارد؟ كوثر
- كدام لقب حضرت فاطمه (س) به معنای «زن بسیار راستگو» است؟ صدیقه
- خدا نماز را برای … شما از تكبر و خودبزرگبینی واجب كرده است. دوری
- پیامبر (ص) در غدیر این جمله را فرمود: «من كنت … فهذا علی مولاه» مولاه
- حضرت فاطمه (س) وصیت کرد: امتی كه پیمان خدا و پیامبر (ص) را در رهبری نادیده بگیرند، حق ندارند بر پیكر من … بخوانند. نماز
- در كدام جنگ جراحت های پیامبر (ص) را امام علی (ص) درمان کرد؟ احد
- پیامبر (ص) در مورد حضرت فاطمه (س) فرمود: دخترم فاطمه … نساء العالمین است. سیّده
- حضرت فاطمه (س) فرمود: «خداوند جهاد را مایه … اسلام قرار داده است».[11] عزّت
آفرین به شما بچههای خوب! پیام جدول شما چه شد؟ خشنودی من است. حالا بگویید این كلام از كیست؟ پیامبر (ص) هر دو گروه خوب جواب دادند. هدف ما آشنایی بیشتر شما با زندگی حضرت فاطمه (س) است؛ اما مناسبت عدد ۷۵ و ۱۸ چیست؟ فاطمه (س) بعد از پیامبر (ص) ۷۵ روز بیشتر زنده نماند، او به جهت غم فراق پیامبر و ظلم و ستمی كه دشمنان به او و علی (ع) میكردند، میگریست و به خدا و پیامبر شكایت نمیکرد. سرانجام آن حضرت (س) در سال یازدهم هجرت در سن ۱۸ سالگی در ماه ششم یا هفتم هجری، یعنی چه ماههایی؟ بله جمادیالاول یا جمادیالآخر در روز سیزدهم یا سوم شهید شد. سیزدهم جمادیالاول و سوم جمادیالآخر روز شهادت حضرت فاطمه (س) است. مردم برای احترام به مقام حضرت فاطمه (س) هر دو مناسبت را در فاطمیه اول و دوم، عزاداری میکنند.
زیارت دختر پیامبر (ص)
در پایان درس قسمتی از زیارت حضرت فاطمه (س) را باغم و اندوه میخوانم شما هم تكرار كنید:
السَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ رَسُولِ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يَا بِنْتَ أَفْضَلِ أَنْبِياءِ اللّٰهِ، السَّلامُ عَلَيْكِ يَا سَيِّدَةَ نِساءِ الْعالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ، السَّلامُ عَلَيْكِ يَا أُمَّ الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ سَيِّدَيْ شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الصِّدِّيقَةُ الشَّهِيدَةُ وَبَلِّغْها مِنَّا تَحِيَّةً وَسَلاماً، وَآتِنَا مِنْ لَدُنْكَ فِي حُبِّها فَضْلاً وَ إِحْسَاناً وَرَحْمَةً وَغُفْراناً إِنَّكَ ذُو الْعَفْوِ الْكَرِيمِ. [12]
برای آشنایی با مهارتهای موردنیازتان در تدریس میتوانید با کلیک روی هرکدام از موارد زیر، به آنها دسترسی داشته باشید:
- کلاسداری
- اسباببازی
- نقد داستان
- تربيت برتر
- جدول قرآنی
- پوشش مربّی
- قصههای قرآن
- قصه حیوانات
- اشعار کودکانه
- پرسش و پاسخ
- مهارت «پایان»
- مهارت «بازی»
- مهارت «شروع»
- مخاطب شناسی
- پرسش استاندارد
- اطلاعاتی از قرآن
- مهارت «تدریس»
- بیست اصل تربیتی
- مهارت «نویسندگی»
- مهارت «قصّهگویی»
- مهارت «شعرخوانی»
- شیوه «تنظیم محتوا»
- مهارت «تابلونویسی»
- مهارت «رنگ آمیزی»
- مهارت «فرزندپروری»
- مهارت آموزش «مفاهیم قرآنی»
پانویس:
- [1] .این ویژهبرنامه به مناسبت ایام شهادت حضرت فاطمه (س) تهیهشده است.
- [2] .لازم است برای اجرای هر چه باشكوهتر این برنامه، متن این ویژهبرنامه را بهطور دقیق و كامل مطالعه نمایید تا برنامه با کلاس داری اجرا و با جذابیت هرچهتمامتر برگزارشود.
- [3] .مربی جواب سؤالهای کارت را از حاضران بپرسد و بنویسد. كلمههایی كه میخواهیم باتأكید بیشتری بیان شود، داخل کارت نوشتهایم. آنچه مهم است مربی مخاطبان را به فعالیت وادارد.
- [4] .مربی مناسبت عددها را سؤال كند و جواب حاضران را بشنود و درس را ادامه بدهد.
- [5] .سید جعفر شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۲ش، ص ۸۵.
- [6] .مربی روش ذكر تسبیحات را بهوسیله تسبیح و انگشت آموزش میدهد. تسبیحات حضرت زهرا(س) ذکری شامل ۳۴ بار الله اکبر، ۳۳ بار الحمدلله و ۳۳ بار سبحان الله. این ذکر را پیامبر(ص) به حضرت زهرا (س) آموخت و پس از نمازهای واجب و جزو مشهورترین تعقیبات که شرایطی دارد: 1. حفظ و رعایت ترتیب و تعداد هر ذکر، 2. حضور قلب و توجه معنوی هنگام تسبیح، 3. آغاز ذکر بلافاصله پس از نماز و بدون بر هم زدن حالت نماز و 4. رعایت موالات بین اجزای تسبیح به معنای فاصله نیانداختن بین ذکر و قطع آن با کاری دیگر. (الحر العاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۳ق، ابواب تعقیب، باب ۷، حدیث۴، ج۴، ص۱۰۲۲)
- [7] .ذكر تسبیحات حضرت فاطمه (س) بعد از نماز، مساوی ۱۰۰۰ ركعت نماز مستحبی است. سفینه البحار، ج ۲، ص ۵۹۳.
- [8] .مربی از قبل جهت سرعت در كار برای هر گروه ۴ نفره ۱۱ كارت انتخاب و روی هر كارت شماره و حروف مربوط را یادداشت كند. هر گروهی باجواب صحیح، كارت به آنها داده شودتا امتیازگروه شود. حاضرین گروه خود را با صلوات و ...تشویق کنند.
- [9] .لازم به یادآوری است كه یك حرف از جواب (خ،ش،ن،و د،ی،ف،ا،ط،م،ـه)، جزء حروف رمز قرار میگیرد.
- [10] .مَثَل امام، مانند كعبه است. مردم باید در اطراف آن طواف كنند، نه آنکه او دور مردم طواف كند. بحارالانوار،ج ۴۳. ص ۸۶.
- [11] .بحارالانوار ج ۲۸ ص ۳۰۲.
- [12] .كتاب عوالم،عوالم العلوم و المعارف و الاحوال من الايات و الاخبار و الاقوال، بحرانی، عبدالله بن نورالله، ج ۱۱، ص ۴۴۴، ۱. باب ۱ و کلیات مفاتیح الجنان زیارت حضرت فاطمه (ص).
جهت مطالعه بیشتر:
حضرت فاطِمه (س) مشهور به فاطِمهٔ زَهرا (۵ بعثت -۱۱ق)، پنجمین فرزند پیامبر (ص) و خدیجه کبری (س) و همچنین همسر امام علی(ع) است. حضرت فاطمه (س) در سال پنجم بعثت مشهور به سَنَه أحقافیه (سال نزول سوره احقاف) متولدشده است.[جمعی از محققین، فرهنگنامه علوم قرآن، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۲۴۴۳ و کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳؛ طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۷۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، قم، شریف الرضی، ص۱۴۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۰؛ ابنشهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲] او یکی از پنجتن آل عبا (اصحاب کساء) و معصوم است. برای حضرت فاطمه(س) القاب متعددی (۳۰ لقب) یادشده است.
زهرا، صدّیقه، مُحَدَّثه، بَتول، سیدة نساء العالمین، منصوره، طاهره، مُطهّره، زَکیّه، مبارکه، راضیه، مرضیه از مشهورترین القاب حضرت فاطمهاند.[صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۷۴، ۱۸۷، ۶۸۸، ۶۹۱ و ۶۹۲؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۴۰؛ مسعودی، اسرارالفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۴۰۹] امام دوم و سوم و حضرت زینب و اُمّ کلثوم (س) فرزندان او هستند. زهرا، بَتول، سیدة نساء العالمین ازجمله القاب وی و اُمّاَبیهاکنیه مشهور او است.
برای حضرت فاطمه (س) چند کُنیه است: اُمّاَبیها، اُمّالائمه، امّالحسن، امّالحسین و امّالمحسن.[مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۳، ص۱۶؛ ابنشهرآشوب، مناقب آلابیطالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۳۲] پس از رحلت پیامبر(ص) در سال دهم هجرت، فاطمه زهرا (س) در مسجدالنبی حاضرشده و به دادخواهی از ولایت پرداختند و با قرائت خطبهای معروف به فدکیه، پس از حمد و ثنای الهی، بعثت پیامبر(ص) را یادآور شدند و سپس به ویژگیهای امیرمومنان (ع) اشاره کردند. آنگاه دختر پیامبر(ص) یاران پدرش را بهشدت سرزنش کرده و با استناد به آیات قرآن، موضوع را به قیامت واگذار کردند. خطبه فدکیه سخنرانی فاطمه زهرا(س) در مسجدالنبی پس از رحلت رسول خدا(ص)، جهت باز پس گرفتن فدک است.
ابوبکر چند روز پس از رسیدن به خلافت، اعلام کرد فدک، مِلک شخصی نیست و جزو بیتالمال است و نباید در تملک دختر پیامبر بماند؛ به همین جهت عاملانِ فاطمه زهرا(س) را از فدک بیرون کرد. پسازآنکه دادخواهی فاطمه زهرا(س) نزد ابوبکر بینتیجه ماند، دختر پیامبر به مسجد پیامبر رفت و این خطبه را جهت روشن کردن ماجرا و بازپسگرفتن فدک خواند. فاطمه(س) در این خطبه علاوه بر تصریح به مالکیتش نسبت به فدک و طلب حق خود در پیش روی عموم مردم، از ابوبکر به دفاع کامل از حق علی(ع) درباره خلافت میپردازد . متن این خطبه در منابع دینی آمده است.
به این خطبه در برخی از منابع عربی و فارسی خطبه اللُمَّة یا خطبه لُمَّه نیز گفته میشود.[بلاغات النساء، ابوالفضل احمد بن ابی طاهر، بلاغات النساء، چاپ افست، قم: مکتبه بصیرتی، بیتا.ص۲۳-۲۴؛ به نقل سید جعفر شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۱-۱۲۲] حضرت فاطمه (س)، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز مباهله با مسیحیان نجران است. سوره کوثر، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه اطعام و احادیثی چون حدیث بَضعه در شأن و فضیلت فاطمه نازل و نقلشدهاند. پیامبر (ص)، حضرت فاطِمه (س) را برترین زن در دوعالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی خداوند دانسته است. سالروز ولادت حضرت فاطمه(س)، ۲۰ جمادیالثانی، روز زن و مادر نامگذاری شده و نام فاطمه و زهرا جزء بیشترین نامها برای دختران است.
حضرت فاطمه(س) به سبب آنکه یکی از مصادیق آیه تطهیر است دارای مقام عصمت است. بر اساس این آیه، خداوند اراده کرده است اهلبیت(ع) را از هرگونه زشتی و پلیدی پاک گرداند. حضرت فاطمه(س) از مصادیق اهلبیت (ع) است.[سیدمرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابنشهر آشوب، مناقب آلابیطالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۱۱۲، سوره احزاب، آیه ۳۳، طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۲۱۵؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۱۹۸، ر.ک: طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۱۲۲ و ۱۲۳؛ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۹۰-۱۹۲] تسبیحات حضرت فاطمه زهرا (س)، ذکری است که حضرت زهرا(س) از پیامبر(ص) آموخت و حضرت زهرا(س) از فراگیری آن خشنود شد.
درباره آموختن تسبیحات به حضرت زهرا(س) گزارشهای متعددی آمده است. امام علی (ع) پس از شنیدن این ذکر، در هیچ شرایطی آن را ترک نکرد.[صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص ۳۲۰ و ۳۲۱؛ بخاری، صحیح بخاری، دارالفکر، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۴۸ و ۲۰۸، صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۶۶. ابن حنبل، مسند، بیروت، ج۱، ص۱۰۷.] برای حضرت زهرا(س) زیارتنامهای توسط امام صادق(ع) بیانشده است.
بنابر متن زیارتنامه، حضرت فاطمه(س) قبل از آفریده شدن مورد امتحان خداوند قرارگرفته و در این امتحان صبور بوده است.[شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷] در زیارتنامه حضرت زهرا(س) قبول کردن ولایت حضرت زهرا(س) مانند قبولی ولایت همه انبیاء و حضرت محمد(ص) و اطاعت از آنها دانسته شده و همچنین طبق این زیارت کسی که از حضرت زهرا(س) اطاعت کرده و ثابتقدم باشد، از پلیدیها و گناهان پاک میشود.[شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۶۸؛ آل رسول، «اسرار وجودی حضرت زهرا(س)»، ص۱۶۷]