عبد صالح

مشخصات برنامه درسی عبد صالح

نام درس: عبد صالح

موضوع: اخلاق

هدف کلی: آشنایی با برخی از ویژگی‌های اخلاقی امام کاظم (ع)

اهداف جزئی: آشنایی با:

1. آیه‌ای از قرآن
2. امام کاظم (ع)
3. حکایتی از امام کاظم (ع)
4. چند اخلاق از امام کاظم (ع)

هدف رفتاری: انتظار می‌رود دانش آموزان با فرونشاندن خشم خود، رفتاری مناسب داشته باشند.

روش‌های مناسب تدریس: توضیحی فعال: (پرسش و پاسخ، شعر، مولودی، داستان و...)

رسانه‌های آموزشی: تابلو وایت برد، بادکنک، کارت و ...

برنامه درسی عبد صالح

چه کسی در شهر ابواء سرزمین حجاز، روز هفتم ماه صفر به دنیا آمد؟ چه کسی عابدترین اهل زمان خود بود و پیوسته در سجده‌هایش 

می‌فرمود: «اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ الرّاحَهَ عِنْدَالْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَالْحِسابِ عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبدِکَ فَلْیَحْسُنِ التَّجاوُزُ مِنْ عِنْدِکَ؛ خدایا از تو درخواست دارم آسودگى هنگام مرگ و گذشت در وقت حساب را بزرگ است گناه از بنده‌ات پس باید گذشت از جانب تو نیز نیکو باشد.» 

این دعا از دعاهایی بود که بسیار تکرار می‌فرمود. چه کسی سخى‏‌ترین و گرامى‌‏ترین انسان‌ها در بین مردم بود. بزرگوار و كريم بود. از همه مردم احسانش نسبت به دیگران بيشتر بود. از فقراى مدينه پرستارى می‌کرد. شب‌ها كه می‌شد مقدارى آرد، خرما و... به دوش می‌گرفت و براى فقرا می‌برد. فقرا نمی‌دانستند که از جانب کیست.  صوتش در خواندن قرآن از همه نيكوتر بود. با حزن که قرآن را تلاوت می‌نمود، هر كه این نوع تلاوتش را می‌شنید؛ محزون به گریه می‌شد. مردم مدينه 
، او را « زین المجتهدین» مى ‏گفتند. برای آشنایی بیشتر با این بنده نیکوکار خدا، پیشنهاد می‌کنیم در ادامه با آنچه در متن آمده، همراه  ما شوید.

مسابقه عبد صالح

بچه‌ها سلام، حال و احوالتان چِطورِ؟ خوب خوبيد؟ سرحاليد؟ بانشاطید؟ ان‌شاءالله که خوب باشيد، ان‌شاءالله كه همیشه سرحال و قِبراق باشید. امیدوارم سلامتی برایتان برقرار باشد. برنامه را با یک صلوات محمدی پسند که می‌فرستید، شروع کنیم. بسیار عالی، بسیار زیبا، اکنون در ادامه برنامه یک مسابقه داریم. [1] ابتدا ۴ نفر از کسانی که آماده‌اند برای مسابقه تشریف می‌آورند به هرکدام یک بادکنک می‌دهم تا باد کنند. شما هم تا عدد ۱۰ می‌شمارید: یک و یک‌یک، دو و دو و دو و ... .  بادکنک‌ها نباید زیاد باد شوند که بترکند. [2]  حالا باد بادکنک‌ها را از باد خالی کنید و سؤال‌های داخل بادکنک‌ها را به من بدهید تا از شما سؤال کنم[3] سؤال‌ها را به ترتیب می‌پرسم، هر سؤال را کسی بلد نباشد از نفر بعدی می‌پرسم. آماده‌اید تا به سؤال‌ها پاسخ دهید؟

سؤال‌ها را به ترتیب می‌پرسم، هر سؤال را کسی پاسخ صحیح نداد، از نفر بعدی می‌پرسم. آماده‌اید تا به سؤال‌ها پاسخ دهید؟[4]

1. امام کاظم (ع) نامشان چیست؟موسی (ع)
2. امام کاظم (ع) امام چندم است؟[5]هفتم
3. امام کاظم (ع) معصوم چندم است؟نهم
4. امام کاظم (ع) نام پدر بزرگوارشان چیست؟صادق (ع)
5. امام کاظم (ع) نام مادر بزرگوارشان چیست؟[6]حمیده
6. امام کاظم (ع) محلّ تولّدشان کجاست؟[7]ابوا
7. امام کاظم (ع) در چه روزی به دنیا آمدند؟7صفر۱۲۸ق.
8. امام کاظم (ع) در چه شهری به دنیا آمدند؟مدینه
9. امام کاظم (ع) چند سال پیشوا و رهبر بودند؟[8]۳۵سال
10. امام کاظم (ع) بارگاهشان در چه شهری است؟کاظمین
11. امام کاظم (ع) در چه شهری زندگی می‌کردند؟مدینه
12. امام کاظم (ع) لقب‌های معروفشان چیست؟[9]باب الحوائج، عبد صالح  و ...
13. امام کاظم (ع) کنیه‌های معروفشان چیست؟ابوالحسن، ابوابراهيم
14. امام کاظم (ع) عمر شریفشان چند سال بود؟۵۵ سال     
15. امام کاظم (ع) نام فرزندان معروفشان چیست؟[10]امام رضا (ع)[11] شاهچراغ و معصومه (س) 
16. قم آستان رحمت آل پيمبر است//در این حرم، مُقرَّب موسی بن جعفریم.[12]                 

تشکر که به سؤال‌ها پاسخ دادید. 

حالا سؤال پایانی: چه کسی از بین شماها می‌تواند ۱۲ امام  (ع) را به ترتیب نام ببرد؟ [13] آفرین! این هم جوایز شما که زحمت کشیدید و در مسابقه برنده شدید.[14]

برای این‌که با آیات قرآنی هم آشنا شویم یک تابلوی زیبای قرآنی به شما نشان می‌دهم تا آن را بخوانید. [15]

آیات قرآنی بر عبد صالح

این آیه در سوره آل‌عمران قرار دارد. بله! خوب خواندید به‌صورت جداجدا می‌خوانم. لطفاً همه شما تکرار کنید. حالا یکی از شماها درخواست می‌کنم این آیه را از ابتدای آن به همراه ترجمه هم بخواند.[16]«الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَ الضَّرَّاء وَ الْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَ الْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ همانا که در توانگری و تنگدستی، انفاق می‌کنند و خشم خود را فرومی‌برند و از خطاهای مردم درمی‌گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.»[17] برای اینکه بامعنای این آیه خوب و دقیق آشنا شویم به این تصویر نگاه کنید من به‌تدریج تصویر را به شما نشان می‌دهم. چیست؟ بله! تصویر مشک آب است.[18]

حکایت از امام کاظم(ع) در فرو نشاندن خشم (عبد صالح)

وقتی‌که مشک از آب پر می‌شود در آن را می‌بندیم به این می‌گویند «کَظْم» به‌طور کنایه در خصوص افرادی که از خشم پر می‌شوند کاربرد دارد. کلمه غیظ هم به معنی شدت خشم و غضب است. کظم غیظ یعنی؛ فرونشاندن خشم، امام موسی بن جعفر لقب کاظم دارد چراکه خشم خود را فرومی‌نشاند[19] و به خاطر خویشتنداری و صبر بر مشکلات، مشهور به «الکاظم» گردید.[20] خداوند در ادامه می‌فرماید: آنان از خطاى مردم مى‌گذرند. فروبردن خشم بسيار خوب است اما به‌تنهایی كافى نيست زيرا ممكن است کینه و عداوت و دشمنی را از قلب انسان ریشه‌کن نكند، در اين حال براى پايان دادن به عداوت و دشمنی بايد" كظم غيظ" توأم با "عفووبخشش" باشد، لذا بعد از فروبردن خشم، عفووگذشت است. 

البته منظور از عفووگذشت از كسانى است كه شايسته آن‌اند نه دشمنان كه باعث جرئت و جسارت بيشتر آنان مى‌شود. در مرحله بعد از عفو، خداوند آنان را از محبت خود بهره مند سازد، زیرا نيكوكارند. حالا که خوب دقت کردید توجه شمارا به حکایتی زیبا از زندگی امام کاظم (ع) در خصوص عفووگذشت جلب می‌نمایم.[21] فردی در حضور امام کاظم (ع)، به امام علی(ع) ناسزا گفت. همراهان امام (ع) خواستند به او حمله کنند، اما امام (ع) مانع شد و سپس به مزرعه او رفت. 

او با دیدن امام کاظم (ع) شروع به داد و بی داد کرد که آیا آمده ایی که محصول من لگدمال شود؟ امام (ع) به او نزدیک شد و با خوش‌رویی پرسید: چقدر خرج کاشت مزرعه کرده‌ای؟ مرد گفت: ۱۰۰ دینار! [22] سپس پرسید: امید داری چه اندازه از آن برداشت کنی؟ او پاسخ داد: غیب نمی‌دانم. امام (ع) فرمود: گفتم امید داری چه اندازه از آن برداشت کنی؟ پاسخ داد: ۲۰۰ دینار![23] امام (ع) ۳۰۰دینار به او داد[24] و فرمود: این ۳۰۰ دینار برای توست و محصولت هم برایت باقی است. سپس به‌سوی مسجد رفت. او زودتر خود را به مسجد رساند و با دیدن امام کاظم (ع)  برخاست و این آیه را بلند خواند.[25] خدا بهتر می‌داند رسالتش را کجا قرار دهد.[26] دوستانش با شگفتى پرسیدند، داستان چیست؟  امام به یارانش که قصد آزار او را داشتند فرمود: کدام بهتر است، نیت شما یا این‌که من با رفتار خویش او را به راه‌آوردم؟

با این حکایت زیبا از امام کاظم (ع) با روش فرو نشاندن خشم آشنا شدید. برای اینکه با برخی صفات دیگرایشان هم آشنا شوید، چند کارت با توضیح کوتاهی نشان می دهم.[27]به کارت اول توجه کنید و با صدای بلند بخوانید: بله! امام کاظم (ع) .... بود و ...

• استاد
• از دانشگاه پدرش با این عنوان، پاسداری می‌کرد و شاگردانی مثل هشام و ... تربیت نمود.[28]
• مهربان
• امام، قلبی مهربان و پرعاطفه با مردم داشت. او در حل مشکلات مردم از هیچ کوششی دریغ نمی‌کرد.
• عابد
• وی هیچ کاری را با عبادت هم ارزش نمی‌دانست. آن چنان شب ها به عبادت می‌پرداخت که «زینت شب زنده داران» شد.
• عامل
• ایشان به سبب اعتقادی راستینش، آن چنان از لذت های دنیا دور شده بود که جز ستایش خدا چیزی بر زبان نمی‌آورد. همین عمل بود که دیگران را تحت تاثیر قرار می‌داد.

در انتهای کلاس شعری زیبایی را که در خصوص  اعمال زیبای امام کاظم (ع) به صورت دکلمه است، با دقت گوش کنید.[29]

ای آفتـاب حُسن به زیبائیت سلام

وی آسمــان فضل به دانائیت سلام

در صبر شاخصی به شکیبائیـت سلام

تنها تو کاظمی که به تنهائیت سلام

هر گه غضب به قلب رئوف تو یافت دست

از آب عفــو آتش خشمت فرو نشست

ای جلوه های لطف خدا دودمان تـو

این دوستی ست دوستی خاندان تو[30]

در پایان درس دعا می کنم شما آمین بگویید

• خدایا توفیق فرو نشاندن خشم و صبر و بردباری در مقابل مشکلات به ما عطا نما! الهی آمین
• بار پروردگارا توفیق بده پیرو راستین  و عمل کننده به سخنان امام کاظم و چهارده معصوم علیهم السلام باشیم. الهی آمین

پی نوشت:

[1] - مربی مراقب باشد در انتخاب دانش آموزان شلوغی زیاد ایجاد نشود به عنوان مثال می تواند کسانی که ویژگی خاصی دارند معدل، اسم یا... .

[2] - در این جا مربی مقداری معطل می کند تا افرادی که باد نکرده اند بتوانند خود را برسانند یا می گوید دوباره بشمارند: یک و یک و یک و ... .

[3] - در داخل هر بادکنک روی هر کاغذ سه سوال آمده است.

[4] - دوازده سوال است که سهم هر شرکت کننده سه سوال است.

[5] - نسب امام، موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام و اسم شریف ایشان موسی و کنیه‌های مشهورشان ابوالحسن ، ابوعلی و ابراهیم می‌باشد. همچنین لقب‌های آن جناب عبارتنداز: کاظم ، صابر ، صالح و امین که کاظم مشهورترین آن ها بوده است.   کنیه‌های ایشان، ابوابراهیم، ابوالحسن اول، ابوالحسن ماضی و ابوعلی است. به سبب کثرت زهد و عبادت به «عبد صالح» معروف بودند و او را از آن جهت که در برابر بدرفتاری دیگران، خشم خویش را فروبرده، صبر پیشه می‌کرد «کاظم» می‌گفتند. از القاب دیگر آن حضرت «باب الحوائج» است. قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ۲۴۹.

[6] - مادرگرامیش حمیده مصفّاة کنیزى از اهل بربر(مغرب) یا از اهل اندلس (اسپانیا) بود و نام پدر حمیده را صاعد مغربی (بربری) گفته اند. حمیده بانویی از زنان بزرگ زمان خویش و چندان فقیه و عالم به احکام و مسائل که امام صادق علیه السلام زنان را در یادگیرى مسائل و احکام دینى به ایشان ارجاع مى‏ داد. و درباره ‏اش فرمود: حمیدة مصفاة من الادناس کسبیکة الذهب ما زالت الاملاک تحرسها حتی ادیت الی کرامة من الله لی والحجة من بعدی؛ حمیده مانند طلای خالص از ناپاکی ها، پاک است. فرشتگان او را همواره نگهداری کردند تا به من رسید، به خاطر کرامتی که خدا نسبت به من و حجت پس از من عنایت فرمود. اصول کافی، ج 1 ص 477.

[7] - مربی در صورت مناسب بودن می پرسد. روستاي ابواء، واقع در بين مكه و مدينه

[8] - امام کاظم (ع) صبح روز يك شنبه 7 صفر سال 128 قمري در روستاي(ابواء، واقع در بين مكه و مدينه) به دنیا آمد و 25رجب سال 183 ه.‍ق در زندان هارون، در بغداد با سن 55 سالگي، به دستور هارون مسموم شده و به شهادت رسيد. هفتم ماه صفر که مصادف است با ایّام عزای آل الله و اسارت خاندان رسالت، بزرگداشت روز ولادت امام کاظم علیه السّلام در ماه ذی الحجّه شایسته تر می باشد. برگرفته از کتاب های:١- أعيان الشيعة ج ‏۲ ص ۵/ إعلام الورى ج‏ ۲ ص۶/ دلائل الإمامة (ط - الحديثة) ص ۳۰۳/ احادیث الطّلاب ص۸۹۴/ سیره پیشوایان ص۴۱۳/ داستان های شنیدنی از چهارده معصوم ص۱۳۲/ زندگانى حضرت امام موسى كاظم(ع) [ترجمه بحار الأنوار] ص٨.٢- منتهى الآمال ج‏٣ ص١٤٦٧و ص١٤٦٨ و ١٤٦٩.3- جلوه ‏هاى اعجاز معصومين عليهم السّلام ص٢٣٩، به نقل از: بحار ج٤٨ ص٣٧ حديث ٨ و مستدرك الوسائل ج٩ ص١٣٦ 4- تحف العقول ص٤٠٩.

[9] - مربی سایر القاب را می گوید

[10] - مربی کمک می کند که یکی از آن ها در مشهد مدفون است دوفرزند دیگر یکی درشیراز و دیگری در قم می باشند.

[11] - احمدبن موسی شاه چراغ در سال ۲۱۸ هجری قمری به شهادت رسید و او را در شیراز در مکانی که امروزه با نام او شناخته شده است (شاهچراغ) دفن کردند. مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۴۴به گزارش شیخ مفید، او ۳۷ فرزند (۱۸ پسر و ۱۹ دختر) داشته است. امام رضا(ع)، إبراهیم، شاهچراغ ، حمزه، إسحاق از جمله پسران و فاطمه معصومه و حکیمه از جمله دختران او هستند.

[12] - در صورت مناسب بودن شرایط مربی این شعر را هم می خواند شعراز یوسف رحیمی 

[13]- امام علی، امام حسن، امام حسین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق، امام کاظم، امام رضا، امام جواد، امام هادی، امام حسن عسکری علیهم السلام، امام مهدی (عج).

[14] - مربی از قبل جوایز مناسب تهیه و کادو پیچی می نماید تا به‌رسم تشکر به برنده‌های شرکت‌کننده جایزه‌ای تقدیم شود.

[15] - مربی از قبل این تابلو را تهیه می نماید و در معرض دید دانش آموزان قرار می دهد، یا اینکه با خط زیبا روی نابلو می نویسد.

[16] - مربی بار اول به صورت تفکیکی و کشیده جدا جدا می خواند بعد به تدریج کلمات را می چسباند و در نهایت کل آیه 134 را می خواند.

[17] - آل عمران، 134.

[18] - «کَظْم» (بروزن فلس) در لغت به معناى بستن سر مشکى است که از آب پر شده باشد، و به طور کنایه در مورد کسانى که از خشم و غضب پر مى شوند، و از اِعمال آن خوددارى مى نمایند به کار مى رود. مجراى تنفس چنانكه راغب و ديگران گفته‏اند ايضا كظم حبس و نگهدارى غليظ است در سينه خواه به واسطه عفو باشد يا نه. طبرسى فرمايد: اصل كظم بستن دهان مشك است پس از پرشدن «كَظَمْتُ الْقِرْبَةَ» يعنى دهان مشك را پس از پركردن بستم. «فُلانٌ كَظيمٌ وَ مَكْظُومٌ» آن وقت گويند كه پر از غصه يا پر از خشم باشد و انتقام نگيرد. [قاموس قرآن، سید علی‌اکبر قرشی، ماده کَظَمَ] آنان كه خشم خويش را فروبرند و حبس كنند و انتقام نگيرند و آنان كه مردم را عفو مى‏كنند. [آل عمران:134] 

ظاهرا مكظوم به معنى پر از غصه است يعنى مانند يونس«عليه السلام» مباش آنوقت كه خدارا خواند و پر از اندوه بود. [قلم:48] از اندوه هر دو چشمش سفيد شد و وجودش پر از اندوه بود. [يوسف:84] ظاهرا مراد اندوهگين و خشمگين است يعنى: چون به يكى بشارت دختردهند چهره‏اش سياه مى‏شود حال آنكه به شدت اندوهگين و غضبناك است. [نحل:58] «کَظْم» در لغت به معنى بستن سر مشكى است كه از آب پر شده باشد، و بطور كنايه در مورد كسانى كه از خشم و غضب پر مى‌شوند و از اعمال آن خوددارى مى‌نمايند بكار ميرود." غيظ" به معنى شدت غضب و حالت برافروختگى و هيجان فوق العاده روحى است، كه بعد از مشاهده ناملايمات به انسان دست مى‌دهد. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۹۷-۹۸.

[19] -  مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۳۳ ،قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ج۲، ص۱۶۲-۱۶۰.گزارش‌های مختلفی در منابع آمده که امام کاظم خشم خود را در برابر دشمنان و کسانی که به او بدی می‌کردند، فرو می‌برد

[20] - مفید، محمد بن محمد، مصنّفات الشيخ المفيد، ج۱۱، ص۲۱۵.از القاب مشهور او است: كاظم، العبد الصالح، باب الحوائج و كنيه گرامى‌اش ابوالحسن و ابوابراهيم است.

[21] - بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۳۰ بادخل و تصرف

[22] - مربی با خط درشت روی تابلو عدد 100 را می نویسد

[23] - مربی عدد 200 را روی نابلو می نویسد

[24] - مربی عدد 300 را درشتر و با رنگ دیگر روی تابلو می نویسد

[25] - اللَّه أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِ‌سَالَتَهُ؛ مربی آیه را با صدای بلند بخواند

[26] - وَإِذَا جَاءَتْهُمْ آيَةٌ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّىٰ نُؤْتَىٰ مِثْلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ ۘ اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ ۗ سَيُصِيبُ الَّذِينَ أَجْرَمُوا صَغَارٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا كَانُوا يَمْكُرُونَ؛ 

چون آيه‌اى بر آنها نازل شد، گفتند كه ما ايمان نمى‌آوريم تا آنگاه كه هر چه به پيامبران خدا داده شده به ما نيز داده شود. 

بگو: خدا داناتر است كه رسالت خود را در كجا قرار دهد. به زودى به مجرمان به كيفر مكرى كه مى‌ورزيده‌اند از جانب خدا خوارى و عذابى شديد خواهد رسيد. انعام–۱۲۴

[27] - مربی در توضیح کارت ها ابتدا از دانش آموزان کمک می گیرد سپس خود مبحث را کامل می کند.

[28] - مربی با اشاره به کارت ها برنامه را اجرا کند. فهرست اصحاب امام کاظم، مجموعه کسانی که در منابع شیعه از آنها به عنوان راوی، شاگرد، وکیل، نماینده و صحابی امام موسی بن جعفر یاد شده است. در منابع تعداد آنها از ۱۶۰ تا ۳۲۰ تن ذکر شده است. شیخ طوسی تعداد آنان را ۲۷۲ نفر[ طوسی، رجال، ۱۴۱۵ق، ص۳۲۹-۳۴۷. ] و برقی آن‌ها را ۱۶۰ نفر ذکر کرده است. قرشی سخن برقی را مردود دانسته[ قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۳۱. ] و خود از ۳۲۰ تن به عنوان صحابه امام کاظم نام برده است. اسامی برخی از شاگردان ایشان ابن ابی عمیر، صفوان بن مهران، صفوان بن یحیی، مؤمن طاق و ...

[29] - مربی بهتر است از قبل این دکلمه را با دانش آموز تمرین کرده باشد و توسط یکی از آنان خوانده می شود و معنای زیبایی دارد.

1[30] - شاعرسید رضا موید