سه نعمت خدا

مشخصات برنامه درسی سه نعمت خدا

نام درس: شکر نعمت

موضوع: اخلاق

مقطع تحصیلی: متوسطه 1

هدف کلی: دانش آموزان در این درس با مختصری از زندگی امام هادی (ع) و سفارش امام (ع) با شکر و سپاس در برابر نعمت‌ها آشنا می‌شوند.

اهداف جزئی: دانش آموزان در این درس با موارد زیر آشنا می‌شوند:

اطلاعات شناسنامه‌ای از امام هادی (ع)
حکایتی از توصیه امام هادی (ع) به شکر نعمت
روایتی از امام هادی (ع) درباره نعمت و شکر نعمت

هدف رفتاری: انتظار می‌رود دانش آموزان بعد پایان این درس صفت شکر گذاری از نعمت را در زندگی خود به‌کارگیرند.

روش‌های مناسب تدریس: توضیحی، فعال: پرسش و پاسخ، شعر، داستان، مسابقه و ...

رسانه‌های آموزشی: تابلو، کارت و ...

برنامه درسی سه نعمت خدا

بسم‌الله الرحمن الرحیم

به نام خداوند حق باوران

سلامی کنم خدمت سروران

سلامی که خود ذکر و نام خداست

خدایی که یادش سبب‌ساز ماست

همان خالق هستی و کائنات

که در دست او بوده مرگ و حیات

خدایی که دارد مداوم حضور

حضوری به عالم همانند نور

خدا خالق و ناظم عالم است

پدیدآور آدم و خاتم است

بچه‌های گلم سلام! همین اول همه باهم و با صدای بلند برنامه را آغاز می‌کنیم با یک صلوات بر محمد و آل محمد.

حکایت سه نعمت خدا

خُب، بعد از سلام‌ و صلوات، سه کارت دارم. از شما می‌خواهم با توجه به کلمه‌های آن به پرسش‌های من، پاسخ دهید:

کلمه روی این کارت چیست؟ علی
اسم چند امام، علی است؟ سه تا امام اول، هشتم، دهم
کلمه بعدی روی این کارت را با صدای بلند بخوانید: هادی[1]
چه کسی می تواند بگوید هادی به چه معنا است؟ بله کسی که انسان را هدایت می نماید.[2]
به این صفت خوب که به انسان نسبت می دهند چه می گویند؟ لقب[3]
حالا نوبت کلمه سوم است بلند بخوانید: نقی[4]
این صفت به چه معنا است؟ پاک، پاکیزه، برگزیده
با این سه کلمه در کارت ها به یادکدام یک از امامان می افتید؟ امام دهم.

با مسابقه «ببین و بخاطر بسپار» بیشتر با امام دهم (ع) آشنا شویم. ابتدا در دو سمت تابلو مشخصاتی از این امام را می نویسم:

از میان شما دو نفر را انتخاب می نمایم به هر کدام یک برگه می دهم که در آن ها مشخصات امام هادی(ع) این امام بزرگوار نوشته شده است. هر شرکت کننده در مدت 30 ثانیه اطلاعات روی برگه را به خاطر بسپارد وبعد برگه را تحویل دهد. سپس روی تابلو اطلاعات را بنویسد.[5] خُب در این قسمت از برنامه به کمک شش کارت[6] حکایتی از امام علی نقی (ع) در باره یکی از یارانش[7] را برایتان می گویم: او در زندگى دچار سختى شدیدی شد. خدمت امام هادى (ع) رسید. در کنار امام (ع) نشست. امام (ع) از او پرسید: اى اباهاشم كدام نعمت كه خدا به تو داده، مى توانی شكرگذاری کنى؟ او ساكت ماندم ونمی دانست چه بگوید. امام هادى (ع) سه نعمت را كه خدا به او داده بود، برای او گفت:

ایمان
قناعت
سلامتی

این ها سه نعمت از نعمت های الهی است که انسان مى تواند شكرگذاری کند. زیرا آدمی به کمک شكرگذاری از این سه نعمت خدادادی می تواند به سه صفت خوب دست پیدا کند:

اطاعت
آبرومند
سعادتمند

اى ابا هاشم! ...

خداوند نعمت ... را به تو داد و روزیت كرد تا به‌وسیله آن خود را ... سازی و بهشتی شوی.
خداوند نعمت ... را به تو داد تا تو با رضایت و خرسند بودنت به چیزی که در اختیارداری، صرفه‌جویی کنی ... گردی و آبرویت حفظ شود.
خداوند نعمت ... و عافیت را نصیب تو کرد و تو را بر ... و بندگی خودش یاری نمود تا از دستورات او ... و پیروی کنی و بندگی او را انجام دهی.

غفلت از سه نعمت اللهی

اى ابا هاشم! ... در آغاز این نعمت‌ها را به تو یادآوری كردم چراکه گمان بردم می‌خواهی از آن‌کسی كه آن نعمت‌ها را به تو بخشیده است شكایت كنی. در ضمن دستور دادم صد سکه طلا به تو بپردازند تا آن را دریافت كنی و در زندگى خودت که دچار سختى شدیدی هستی؛ کمکی باشد.[8] حکایت را شنیدید. حالادو پرسش:

امام هادی (ع) در باره چه با دوستش سخن گفتند؟[9]
آیا تا به حال فکر کردید، «نعمت» به چه معنا است؟[10]

بله، «نعمت» به معنای احسان، نیکی، مال و روزی است. یکی از صفات زیبا و ارزشمند که در اسلام بسیار به آن توجه و سفارش و تأکید شده، خصلت قدرشناسی و سپاس‌گزاری است. بعضی وقت‌ها زندگی به خاطرمشکلات مالی آن‌قدر به انسان سخت می‌شود که ممکن است دست به شکایت بزند یا خدایی نکرده کفر بگوید! این شکایت‌ها و ... یک دلیل بیشتر ندارد و آن‌هم چیزی نیست جز غفلت! غفلت از چی؟ غفلت از نعمت‌های الهی. بله اگر انسان از نعمت‌های الهی غافل شد آن‌وقت است که آدمی ناشکر و ناسپاس می‌شود؛ بنابراین یک‌راه ساده برای برون‌رفت از این مشکل، این است که انسان به نعمت‌های خدا توجه کند و شاکر باشد.

روایتی از امام هادی درباره نعمت و شکر نعمت

یکی از نمونه‌های شکرگزاری از نعمت‌های خدا این است که معصوم (ع) چنین فرمود:

امام هادی (ع): این‌که انسان به هر چیزی که خدای متعال روزیش کرده، قانع باشد. اگر انسان قناعت‌پیشه شد دیگر سفره‌ی دلش پیش هرکسی باز نمی‌کند و آبرو خودش را پیش هرکسی نمی‌برد.

اکنون شکلی روی تابلو می‌کشم. با چند سؤال حروفی در این شکل می‌نویسم:

خون در کدام عضو بدن جریان دارد؟ رگ ۷ و ۲
کدام مایع سرخ و نجس است؟ خون ۱۵، ۱۷ و ۱۸
کدام خوردنی برکت سفره است؟ نان ۱۹، ۱۴ و ۲۲
به ابر نزدیک زمین چه می‌گویند؟ مه ۵ و ۲۰
اولین عدد دورقمی و عدد مهاجم چیست؟ ده ۶ و ۲۳
ماده سیاه و چسبناک آسفالت چیست؟ قیر ۱، ۱۱ و ۹
ابوالبشر کنیه کدام پیامبراست؟ آدم ۱۳، ۳ و ۱۰
به چیزی که لبۀ نازک و بُرنده دارد، چه گویند؟ تیز ۲۱، ۸ و ۴
به جمله‌های قرآنی چه می‌گویند؟ آیه ۱۲، ۱۶ و۲۴

خُب! حروف هر پاسخ در جای خود نوشته شد حالا شما می‌توانید با کمک این ۲۴ حرف شش کلمه، چهارحرفی به دست آورید. کافی است از هر جای این شکل حرفی را انتخاب کنید بعد شش‌خانه شش‌خانه بشمارید تا یک کلمه چهارحرفی به دست آید. این کار را ادامه دهید تا شش کلمه، چهارحرفی به دست آورید.

هر شخصی که زودتر شش کلمه را به دست آورد جایزه دارد. می‌بینید شش کلمه: قرآن، گیاه، درخت، زمین، میوه، دانه به دست آمد. حالا به این شش کلمه نام شش تصویر که حروف یعنی؛ خورشید، ماه، لب، آدم، ترازو، آسمان، در آن‌ها نوشته‌شده اضافه می‌کنیم.

حال به سراغ قرآن می‌رویم یک نفر بیاید برایمان سیزده آیه اول سوره الرحمن را با ترجمه بخواند: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خداوند رحمت‌گر مهربان الرَّحْمَنُ ﴿۱﴾ [خداى] رحمان (۱) عَلَّمَ الْقُرْآنَ ﴿۲﴾ قرآن را ياد داد (۲) خَلَقَ الْإِنْسَانَ ﴿۳﴾ انسان را آفريد (۳) عَلَّمَهُ الْبَيَانَ ﴿۴﴾ به او بيان آموخت (۴) الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ ﴿۵﴾ خورشيد و ماه بر حسابى [روان] اند (۵) وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ يَسْجُدَانِ ﴿۶﴾ و بوته و درخت چهره ‏سابانند (۶) وَ السَّمَاءَ رَفَعَهَا وَ وَضَعَ الْمِيزَانَ ﴿۷﴾ و آسمان را برافراشت و ترازو را گذاشت (۷) أَلَّاتَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ ﴿۸﴾ تا مبادا از اندازه درگذريد (۸) وَ أَقِيمُوا الْوَ زْنَ بِالْقِسْطِ وَ لَاتُخْسِرُوا الْمِيزَانَ ﴿۹﴾ و وزن را به انصاف برپا داريد و در سنجش مكاهيد (۹) وَ الْأَرْضَ وَ ضَعَهَا لِلْأَنَامِ ﴿۱۰﴾ و زمين را براى مردم نهاد (۱۰) فِيهَا فَاكِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذَاتُ الْأَكْمَامِ ﴿۱۱﴾ در آن ميوه [ها] و نخل‌ها با خوشه‌های غلاف دار (۱۱) وَ الْحَبُّ ذُوالْعَصْفِ وَ الرَّيْحَانُ ﴿۱۲﴾ و دانه‌های پوست‌دار و گياهان خوشبوست (۱۲) فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿۱۳﴾ پس کدام‌یک از نعمت‌های پروردگارتان را منكريد. (۱۳) این سوره در ضمن پاسخى است به مشركان عرب كه وقتى پیامبر (ص) نام «رحمن» بیان كرد و آن‌ها را دعوت به سجده براى خداوند رحمن نمود آن‌ها به‌عنوان بهانه‌جویی گفتند و ما الرحمن؟ رحمن چیست؟

قرآن می‌گوید: خداوند رحمن كسى است كه قرآن را تعلیم فرموده، انسان را آفریده و تعلیم بیان به او كرده است. همین‌طور نعمت‌ها را معرفی نمود پس از ذكر این نعمت‌هاى گوناگون مادى و معنوى در آخرین آیه مى‏گوید: کدام‌یک از نعمت‌هاى پروردگارتان را تكذیب مى‏كنید.

بعد از شنیدن آیات قرآن به همراه ترجمه آن و آشنایی با گوشه‌ای از نعمت‌های خداوند به سراغ یک مسابقه می‌رویم که نیاز به تمرکز حواس دارد کلماتی را به‌صورت پراکنده روی تابلو می‌نویسم: نعمت نعمت از از شکرگزاری خود است بهتر.

هر شخصی که بتواند با مرتب نمودن کلمات جمله ما را به دست آورد جایزه‌ای به او تقدیم می‌شود. خیلی خوب به دست آوردید. من‌جمله را روی تابلو به‌صورت مرتب می‌نویسم. شکرگزاری از نعمت، از خود نعمت بهتر است. این جمله از امام علی‌نقی (ع) است. چرا (شکرگزاری از نعمت، از خود نعمت بهتر است؟)

جواب این مطلب را خود امام (ع) فرمودند: هر شخصی بتواند این جمله را توضیح دهد به‌طوری‌که به جواب امام (ع) نزدیک باشد جایزه‌ای به او تعلق خواهد گرفت.

جواب امام (ع) به این سؤال چنین است: چون نعمت در دنیا از بین رفتنی است و لکن شکر نعمت، جاودان است.

من یک مثال بزنم تا سخن امام (ع) بیش‌تر به یادتان بماند. شما می‌روید به جشن تولد دوستتان کیک تولد او را می‌خورید این کیک تمام می‌شود و از آن چیزی باقی نمی‌ماند اما آن هدیه‌ای که به دوست خود می‌دهید نشان محبت شماست به او، این محبت در دل او باقی می‌ماند و تازنده است از یادش نمی‌رود. تشکر از خدا به خاطر نعمت‌های او در نزد خدا می‌ماند و از یاد خدا نمی‌رود.حالا چه شخصی می‌تواند این جمله (شکرگزاری از نعمت، از خود نعمت بهتر است.) را که روی تابلو نوشته‌شده با ده شمار به‌طور کامل بدون نقطه بنویسد تا جایزه‌ای به او بدهیم. خوب بعدازاین مسابقه برنامه را با دعا به پایان می‌بریم:

اللهم صل علی محمد و ال محمد و عجل فرجهم. همه با هم دعای فرج امام زمان (عج) را می خوانیم.

برای آشنایی با مهارت‌های موردنیازتان در تدریس می‌توانید با کلیک روی هرکدام از موارد زیر، به آن‌ها دسترسی داشته باشید:

پی نوشت:

[1] امام علی بن محمد (ع) امام دهم معروف به هادی و نقی در ۳رجب یا ۳ و ۲۵ جمادی‌الثانی، ۲۵۴ هجری قمری، در سامرا به شهادت رسید. الارشاد شیخ مفید، ص ۶۴۹؛ منتهی الآمال (شیخ عباس قمی)، ج ۲، ص ۳۸۴.
[2] هدایت کننده، جمع هداه، رسانه، هر جسمی که جریان الکتریسیته یا حرارت را از خود عبور دهد. [خوانش: [ع.] (اِ فا.)] فرهنگ معین
[3] لقب: [ل َ ق َ] (ع اِ) نام که دلالت بر مدح یا ذم کند. اسمی معنی مدحی یا ذمی را. آن نام که پس از نام نخستین دهند کسی را و حاوی مدحی یا ذمی باشد. نامی که در آن معنی مدح یا ذم منظور باشد به خلاف علم که در آن هیچ معنی منظور نباشد. لغت نامه دهخدا
[4] نقی: [ن َق ْی ْ] (ع ص) پاک وبرگزیده، پاکیزه، ناب، نظیف. ج، نِقاء، اَنقیاء، نُقَواء. لقب امام دهم. لغت نامه دهخدا
[5] علی بن محمد مشهور به امام هادی و امام نقی و امام علی النقی علیه‌السلام: نام علی. القاب: هادی و نقی. کنیه: ابوالحسن. پدر امام جواد علیه‌السلام. مادر: سمانه. زادروز: ۱۵ ذی‌الحجه ۲۱۲ هجری قمری. زادگاه: مدینه. مدت امامت: ۳۴ سال. مدت عمر: ۴۲ سال. تاریخ شهادت: ۳ رجب ۲۵۴ هجری. علت شهادت: مسمومیت توسط زهر. قاتل: معتز عباسی. مزار: سامرا. برنده کسی است که زودتر و کامل اطلاعات را در جای خود بنویسد. به‌رسم یادبود جایزه‌ای مناسب به برنده تقدیم می‌شود.
[6] شش کلمه: ایمان، قناعت، سلامتی، اطاعت، آبرومند و سعادتمند در شش کارت استاندارد (۱۰*۲۰) بیاید.
[7] اصحاب امام دهم کسانی هستند که در منابع از آن ها به عنوان راوی، وکیل و صحابی امام هادی (ع)، یاد شده وحدود ۱۹۳ صحابی امام علی النقی معرفی شده‌اند. داوود بن قاسم بن اسحاق (درگذشت ۲۶۱ق)، مشهور به ابوهاشم جعفری و داوود بن قاسم جعفری، از اصحاب چهار تن از امامان؛ از جمله امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) بوده و از راویان مورد اعتماد و نامدار به شمار می‌رود. وی در جمادی الاول ۲۶۱ق در سامراء در گذشت. خطیب بغدادی فرمود: وی در ۲۵۲ق از مدینة السلام (بغداد) به سامراء تبعید و تا آخر عمر در آنجا بود. قبر وی در بغداد مشهور است. دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، صص۲۸۷-۲۹۰، طبری، تاریخ، ج۹، ص۳۲۸، اصفهانی، ص۶۶۵؛ نیز نکـ: طوسی، الفهرست، ص۶۷، خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۶۹ و مروج الذهب، ج۲، ص۵۵۳.
[8] حَدَّثَنَا الْحُسَینُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَلَوِی قَالَ حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِی قَالَ: أَصَابَتْنِی ضِیقَةٌ شَدِیدَةٌ فَصِرْتُ إِلَى أَبِی الْحَسَنِ عَلِی بْنِ مُحَمَّدٍ ع فَأَذِنَ لِی فَلَمَّا جَلَسْتُ قَالَ یا أَبَا هَاشِمٍ أَی نِعَمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیكَ تُرِیدُ أَنْ تُؤَدِّی شُكْرَهَا قَالَ أَبُو هَاشِمٍ فَوَجَمْتُ فَلَمْ أَدْرِ مَا أَقُولُ لَهُ فَابْتَدَأَ ع فَقَالَ رَزَقَكَ الْإِیمَانَ فَحَرَّمَ بِهِ بَدَنَكَ عَلَى النَّارِ وَ رَزَقَكَ الْعَافِیةَفَأَعَانَتْكَ عَلَى الطَّاعَةِ وَ رَزَقَكَ الْقُنُوعَ فَصَانَكَ عَنِ التَّبَذُّلِ یا أَبَا هَاشِمٍ إِنَّمَا ابْتَدَأْتُكَ بِهَذَا لِأَنِّی ظَنَنْتُ أَنَّكَ تُرِیدُ أَنْ تَشْكُوَ إِلَی مَنْ فَعَلَ بِكَ هَذَا وَ قَدْ أَمَرْتُ لَكَ بِمِائَةِ دِینَارٍ فَخُذْهَا. الأمالی( للصدوق) ؛ النص ؛ الصدوق الأمالی على بن محمد ابن بابویه ۱۳۷۶ش، چاپ ششم، تهران، ص412.
ابو هاشم جعفری گوید: در تنگنای سختی از زندگی گرفتار شدم ، به حضور امام هادی علیه السلام رفتم ، وقتی در محضر او نشستم فرمود: ای اباهاشم درباره كدام نعمتی كه خداوند به تو داده است می توان شكر گذار او باشی ؟ من ساكت ماندم وندانستم چه بگویم . حضرت فرمود: خداوند ایمان را روزی تو كرد و به وسیله آن بدنت را از آتش دوزخ مصون كرد و عافیت و سلامتی را نصیب تو گردانید و تو را بر اطاعتش یاری نمود و به تو قناعت بخشید و از اینكه خوار و بی آبرو گردی حفظ كرد. ای ابا هاشم من در آغاز این نعمتها را به تو یاد آوری كردم چرا كه گمان بردم می خواهی از آن كسی كه آن نعمتها را به تو بخشیده است شكایت كنی و من دستور دادم صد دینار به تو بپردازند آن را دریافت كن. قصه های تربیتی چهارده معصوم (ع)، محمدرضا اکبری و بحارالانوار، ج ۵۰، ص ۱۲۹، شماره ۷، به نقل از امالی، صدوق، ص ۳۳۶ و ۳۳۷، ح ۶۴.
[9] نعمت و شکر نعمت.
[10] نعمت: [ن ِ م َ] (ع اِ) احسان، نیکی، مال، ثروت، حشم، دارایی، مال‌ومنال، مال، تنعم، برکت، خیر، وفور، احسان، بخشش، عطا، آنچه باعث شادکامی و آسایش زندگی انسان شود. متضاد نقمت.