نابغه پرندگان

مقدمه ای بر نابغه پرندگان

پیش از پرداختن به مطالب مقاله نابغه پرندگان و آشنایی با روش زندگی و رفتار کلاغ و آشنایی با رفتار آن از دید قرآن، به مقدمه ای بر پرندگان باهوش می پردازیم.

چرا برخی پرنده‌ها باهوش‌ترین پرنده‌های جهان هستند؟ طبیعی است، حرف زدن از هوش حیوانات و انتخاب باهوش‌ترین حیوانات ساده نیست. امّا این پرنده نه‌تنها قادر به تشخیص چهره‌ها و تفکیک جانوران شکارچی و بی‌خطر از یکدیگر هستند، بلکه قوانین پایه‌ای فیزیک را هم درک می‌کنند. این پرنده‌ها الگوهای شناخته‌شده‌ی مهاجرت پرندگان را به‌کلی تغییر داده‌اند، به‌طوری‌که از مناطقی که این پرنده‌ها درگذشته در آنجا کشته‌شده‌اند دوری می‌کنند. این پرنده‌ها حتی قادرند مسیر حرکت ماشین‌های زباله‌کش در شهرها را به خاطر بسپارند تا از زباله‌هایی که در میانه‌ی مسیر حرکت این ماشین‌ها بیرون می‌ریزد استفاده کنند. گفتنی است که این پرنده باهوش و سخت‌کوش، ذهن چابکی دارد.

کلاغ نابغه پرندگان، در قرآن

داستان قابیل و هابیل پسران حضرت آدم (ع) را شنیده‌اید که قابیل به برادرش حسادت می‌ورزید و درنهایت او را کشت. « پس خداوند کلاغی را برانگیخت، تا در زمین کاوش کند و به او بنمایاند که چگونه جسد برادرش را بپوشاند. (قابیل با خود) گفت: وای بر من که از این کلاغ ناتوان‌ترم که (بدانم چگونه) جسد برادرم را (با خاک) بپوشانم. پس برکرده خود پشیمان شد. (1)

حضرت آدم و حوا دو تا پسر داشتند. اسم يكي هابيل و اسم ديگري قابيل بود. هابيل پسر خوبي بود. هم به حرف پدر و مادرش و هم به حرف خدا گوش مي‌داد؛ اما قابيل که بود؟

قابیل کسی بود که پرنده ایی باهوش معلّم او شد. پرندهایی که از تیره بزرگ‌ترین پرندگان گنجشکسان است. بال‌ها و پاهای نیرومند دارد، منقار آن نسبتاً بلند و قوی است.

نابغه پرندگان، کلاغ پرنده ای اجتماعی!

این نابغه پرندگان، از نوع پرندگانی اجتماعی هست و پروازی پرتوان دارد و اغلب گستاخ و جنگجو هست. نر و ماده آن‌ها هم‌شکل است و روی درخت‌ها و صخره‌ها و در سوراخ‌ها آشیانه می‌سازند. همه‌چیزخوارند و اغلب تخم‌ها و جوجه‌های پرندگان دیگر را می‌ربایند. این پرنده معلّم و باهوش ویژگی‌های دیگری هم دارد. کلاغ پرنده‌ای است معاشرتی که دسته‌جمعی در دهکده‌ها زندگی می‌نماید و لانه خود را بر فراز شاخه‌های درختان یا در سوراخ صخره‌ها بنا می‌کند. وقتی‌که مشغول ساختن لانه هستند، اغلب مصالح ساختمانی را از هم می‌دزدند و زمانی که دزد ازنظر ناپدید می‌شود، کلاغی که خیانت دیده است، به‌نوبه خود جبران زیان می‌کند. بااین‌همه روح همکاری و تعاون در کلاغه به منتهی درجه وجود دارد. نمونه‌هایی از همکاری آن‌ها:

اگر پای یکی از کلاغ‌ها در اثر تصادفی بشکند یا آسیب ببیند، کلاغ‌های دیگر به‌محض این‌که صدایش را شنیدند، به طرفش می‌آیند، زخمش را تسکین داده و به او کمک می‌کنند تا پرواز کند و اگر کلاغی مجروح بر زمین بیفتد، دسته‌جمعی می‌رسند و آن‌قدر بال‌وپر می‌زنند، تا دوست مجروح خود را به کنار آب برسانند .
اگر کسی برای خارج کردن جوجه‌ها به لانه کلاغ‌ها نزدیک شود، پدر و مادر آن‌ها با فریاد، دیگر کلاغ‌ها را به کمک می‌طلبند . در اندک زمانی، گروهی کلاغ اجتماع کرده و با حمله به متخاصم او را از میدان به درمی‌کنند و گاهی با نوک خود چشم آن شخص را کور کرده یا از حدقه خارج می‌سازند.

حیله های کلاغ

نابغه پرندگان: کلاغ، موش را بسیار دوست دارد و برای شکار آن بر پشت بزی که مشغول چریدن ریشه درختان است می‌نشینند. حیوان با سم‌های خود خاک را زیرورو می‌کند، در این موقع موش‌های صحرایی از همه‌جا بی‌خبر، از زیرخاک سر بیرون می‌آورند و کلاغ او را می‌رباید.
گاهی اتفاق می‌افتد کلاغ و روباه یکدیگر را ملاقات می‌کنند، حال اگر روباه طعمه‌ای دردهان داشته باشد، این برخورد بسیار جالب و تماشایی خواهد بود، چراکه کلاغ با قارقار خود رفقایش را خبر می‌کند و بعد دسته‌جمعی با یک حمله برق‌آسا بر سر روباه فرود می‌آیند و او را نوک باران می‌کنند. روباه نیز چاره‌ای ندارد، جز این‌که طعمه را بگذارد و فرار کند.

کلاغ و تقلید صدا

کلاغ‌ها استعداد عجیبی در تقلید صداهای گوناگون دارند و به‌خوبی قادرند صدای مرغ، سگ و گربه یا آواز خروس را تقلید کنند. گاهی اتفاق می‌افتد کلاغی در لانه مرغ مخفی‌شده، صدای مرغ یا خروس را تقلید می‌کند، منظورش این است که مرغ را از جوجه‌هایش دور کند تا جوجه را برباید. اگر با این حیله موفق نشود در بالاسر مرغ پر می‌زند، یا در اطرافش راه می‌رود که مرغ از فرط خشم به کلاغ حمله می‌کند، در این اثنا کلاغ دیگری جوجه را می‌رباید.

قانون مداری کلاغ

عدالت در قلب جماعت کلاغ‌ها با جدی‌ترین وضع خود حکم‌فرماست. وقتی یکی از آن‌ها تخلف ورزد، کلاغ‌ها شورایی تشکیل می‌دهند تا درباره سرنوشت همکارشان تصمیمی اتخاذ کنند. این بحث و شورا، ساعت‌ها طول می‌کشد تا این‌که حکم صادر شود. درحالی‌که متهم در فاصله‌ای آن‌طرف‌تر بابی صبری منتظر نتیجه محاکمه است. وقتی شورا تصمیم به برائت کلاغ گرفت، گروه کلاغ‌ها به پرواز درمی‌آیند و ازنظر ناپدید می‌شوند، ولی اگر متهم محکوم‌شده باشد، آن‌وقت به سویش حمله‌ور می‌شوند و با ضربات مهلک نوک خود، چشمان کلاغ بیچاره را از حدقه درمی‌آوردند و آن‌قدر این را ادامه می‌دهند تا کلاغ بی‌جان گردد و نقش بر زمین شود.

هوش کلاغ

کلاغ از حیوانات باهوش و باشعور است و طرز زندگی او از ادراک درستش حکایت می‌کند. به موارد زیر توجه کنید:

کلاغ‌ها قادر به محاسبات ریاضی هستند.
در سحرگاهان، این پرنده سحرخیز، هر که را خفته بیند، با صدای مخصوص خویش، او را بیدار می‌نماید.
با مشاهده کلاغ مرده‌ای، جنجال و همهمه عجیبی به راه می‌اندازند و در مرگ او سوگواری کرده و مرده خود را تشییع می‌نمایند.
اگر دو نفر خود را به پرنده کوری نزدیک کنند و بعد یکی از آن‌ها محل را ترک کند، اکثر پرندگان تصور خواهند کرد که هر دو نفر دور شده‌اند و کار و فعالیت خود را دوباره آغاز می‌کنند. ولی کلاغ‌ها به‌خوبی درک خواهند کد که یک نفر از آن دو باقی‌مانده است.
کلاغ‌ها در موقع پروازهای دسته‌جمعی، یک قراول در جلوی خود حرکت می‌دهند. کلاغ پیشتاز قدرت هوش و ذکاوتش به‌قدری است که می‌تواند خطر را به‌خوبی تمیز دهد و امنیت دورترین نقاط مسیر حرکت را نیز کاملاً تحت کنترل قرار دهد.
اگر کلاغ تکه نان خشکی به چنگ آورد که نتواند آن را خرد کند، بدون تأمل آن را به منقار گرفته، خود را به نزدیک‌ترین جوی آب یا حوض می‌رساند و باحوصله فراوان آن را آن‌قدر در آب نگاه می‌دارد تا کاملاً نرم و قابل‌خوردن گردد.
برای پوست کردن گردو و یا خوراکی‌هایی که دارای پوست سفت هستند، آن را به منقار گرفته از ارتفاع بر تخته‌سنگی رها می‌کند تا به تخته‌سنگ اصابت کرده، مغزش از درون‌پوست خارج شود.
کلاغ‌ها اهل تفریح، عیش و نشاط‌اند و برای خود، محافل انس مهیا می‌کنند. برای سرگرمی و تفریح گاهی سایر حیوانات را آزار می‌دهند مثلاً به روباه، خرگوش یا گربه‌ای که خوابیده، بی‌سروصدا حمله می‌کنند و او را به وحشت می‌اندازند و خود ابراز شادی و نشاط می‌کنند.

کلاغ ازجمله پرندگان باسابقه در متون فارسی است. در شعر نیز کلاغ حضوری گسترده و چهره‌ای کاملاً متفاوت دارد. نام این پرنده آشنا و اغلب منفور، در اشعار آورده شده است. کلاغ در اذهان عمومی با زاغ و غراب یکی است، امّا معانی نمادین متفاوتی در ادبیات جهان دارد، اغلب آن را با نگاهی منفی می‌نگرند‍؛ با مفاهیم نمادینی چون؛ «پیش‌آگاهی و علم غیب، حیله‌گری، سخن‌چینی، بدجنسی، بیماری، پیشگویی، حرص و طمع، شیطان، مرگ، ناپاکی، شایعات بی‌اساس و...» چنان‌که پیداست، کلاغ در ویژگی‌های یادشده، جز در مورد اول (پیش‌آگاهی و علم غیب)، مفهوم نمادین منفی دارد. (2)

یادش به خیر کلاغ‌پر
با بچه‌ها و مادر

کلاغ‌پر – الاغ پر

الاغ که پر نداره
آرش خبر نداره

حتی می‌شد با انگشت
آقا الاغِ رم «راهم» کشت

نمی دونم که چی شد
کلاغ‌پر مال کی شد

کلاغه از یادم رفت
انگار پرش دادم رفت

اون دوران طلایی
روی‌ای سربالایی

از خونِ پر کشیدن
انگار مارو ندیدن

بدون درد و غصه
بزرگ شدیم تو قصه

کلاغه دوباره برگشت
از بازیامون نگذشت

پر دادنِ زمونه
بازیای بچه گونه

اینار شدیم گرفتار
تو این بازی و تکرار

کلاغه کینه اندوز
شمرده بود شب و روز

اومد کنه تلافی
به شادی بگه کافی!

اومد رو بومِ خونِ
که یکیمون مشابه

کلاغه و روزگار
بازی شروع شد این بار

این بار جای کلاغ‌پر
قرعه افتاد به مادر

کلاغ‌پر – گنجشک پر
امید و آرزو پر

قصه ما و مادر
هردو رسید به آخر

قصه ما به سررسید
کلاغه به خونش نرسید (2)

برای اطلاع بیشتر به پیوست مراجعه فرمایید.

پانویس:

قابیل و قتل برادر:

فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الْأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءَةَ أَخِيهِ ۚ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَٰذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءَةَ أَخِي ۖ فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ؛
آن گاه خدا کلاغی را برانگیخت که زمین را به چنگال حفر نماید تا به او بنماید چگونه بدن مرده برادر را زیر خاک پنهان کند. (قابیل) گفت: وای (بر من) آیا من از آن عاجزترم که مانند این کلاغ باشم تا جسد برادر را زیر خاک پنهان کنم؟ پس (برادر را به خاک سپرد و) از این کار سخت پشیمان گردید.
مائده / 35

قابيل كه مرتكب قتل برادر شد، چون ديد درّندگان سراغ جسد او مى‌آيند، آن را به دوش كشيد، امّا سودى نديد و هم چنان متحيّر بود. امّا همين كه كار زاغ را در دفن كشته زاغ ديگرى ديد، آموخت كه جسد برادر را دفن كند. «غراب»، به معناى كلاغ است. « قاموس قرآن » انسان‌هاى اوّليه بسيار بى‌تجربه بودند، ولى خداوند دائماً لطف خود را از راه‌هاى گوناگون به انسان سرازير كرده است. امام سجاد عليه السلام فرمودند: خداوند دو زاغ فرستاد تا با هم درگير شوند ويكى ديگرى را كشت سپس قاتل با منقار خود گودالى حفر كرد و كشته را دفن كرد. « تفاسير روایی برهان، علامه سيد هاشم بحرانى (متوفى 1107ق)،جلد 2 - صفحه 280 »