روح دعا

نام درس:

روح دعا

موضوع:

اخلاق

هدف کلی:

دانش آموزان در این درس با چند فضیلت اخلاقی امام سجاد (ع) آشنا می شوند.

اهداف جزیی:

دانش آموزان در این درس با موارد زیر آشنا می شوند:

1. حق نماز از زبان امام سجاد (ع)
2. اطلاعات شناسنامه ای از امام سجاد (ع)
3. دعای  امام سجاد (ع) در حق پدر و مادر

هدف رفتاری:

از دانش آموزان انتظار می رود در پایان درس به نماز اهمیت داده و در حق پدر و مادر خود دعا نمایند.

روش های مناسب تدریس:

توضیحی و فعال: (شعر، مسابقه، جدول، سوال و جواب و ... )

رسانه های آموزشی:

تابلو، کارت و ...

چون  نورچراغ راه ما الله است

آغاز سخن همیشه بسم الله است

برنامه را شروع می کنیم با نام خدا، خدا خدای مهربان، خدای خوب و آشنا. بعد از یاد خدا بریم سراغ

حالا چند سوال:

1. نام چند امام، علی است؟ چهار امام: امام اول، چهارم، هشتم و نهم. (1)
2. از میان این چهار امام که گفتید، کدام امام، معصوم ششم است؟ امام سجاد (ع)
3. از میان این امامان، کدام امام پدرش، عمویش و پدربزرگش امام است؟ امام سجاد (ع)

  از میان کسانی که جواب صحیح دادند دو نفر را برای مسابقه انتخاب می‌کنم. تشریف بیاورید. ابتدا در دو قسمت تابلو مطالبی می‌نویسم، توجّه کنید:

•             نام پدر:                                                            نام پدر:
•            نام مادر:                                                           نام مادر:
•           محل تولد:                                                          محل تولد:
•           ماه تولد:                                                            ماه تولد:
•          سال تولد:                                                           سال تولد:
•         مدت امامت:                                                        مدت امامت:
•        طول عمر:                                                            طول عمر:

اکنون به هر شرکت‌کننده در مسابقه یک کارت می‌دهم که در آن اطلاعات شناسنامه‌ای از امام سجاد (ع) نوشته‌شده‌است.

نام: علی (ع)

نام پدر: حسین (ع)

نام مادر: شهربانو

محل تولد: مدینه

ماه تولد: شعبان

سال تولد: ۳۸ قمری

مدت امامت: ۳۵ سال

طول عمر: ۵۷ سال

شرکت‌کنندگان یک دقیقه فرصت دارند مطالب را به ذهن بسپارند و سپس جواب‌ها را ظرف سی ثانیه روی تابلو در جایگاه خود بنویسند. هر شرکت‌کننده که صحیح، سریع و کامل‌تر جواب‌ها را بنویسد برنده خواهد بود و جایزه دریافت می‌نماید. شما حاضرین می‌توانید با این شعار شرکت‌کنندگان را تشویق کنید: «بنویس بنویس زودتر هر چه سریع‌تر بهتر» خوب مسابقه ما تمام شد و مقداری با امام سجّاد (ع) آشنا شدیم. اکنون برویم سراغ چند بیت شعر تا بیشتر با آن حضرت (ع) آشنا شویم. توجّه داشته باشید دو سؤال از شعر می‌پرسم.

• کار تو مدام ربنّا بود و نماز
• در هر نفست عطر دعا بود و نماز
• در آینۀ چشم توای روح دعا
• تصویر پر از نور خدا بود و نماز

اما دو سؤال:

1. به طلب حاجت از خدا چه می‌گویند؟ دعا
2. نام کدام فروع دین در شعر آمده است؟ نماز

اول برویم سراغ نماز، نمازی که یاد خداست و جان آدمی را آرامش می‌بخشد. در این قسمت از برنامه باز یک مسابقه جمله نویسی داریم. شما و شما تشریف بیاورید. خودتان را معرفی نمایید. ممنون. اول روش مسابقه را توضیح بدهم. من دو کارت دارم که در آن‌ها جمله‌ای نوشته شده‌است. به هر شرکت‌کننده یک کارت می‌دهم که ده ثانیه فرصت دارند جمله روی کارت را به ذهن بسپارند و بعدازآن ظرف ده ثانیه جمله را روی تابلو بنویسند. شخصی در این مسابقه برنده است که در ده ثانیه جمله را صحیح و کامل، بدون کم یا زیادشدن کلمات آن را روی تابلو بنویسد. بعدازاین توضیحات، کارت هر شرکت‌کننده را می‌دهم تا با سه شماره مسابقه را شروع نمایند. یک، دو، سه و ... . ده ثانیه تمام شد. زود روی تابلو جمله را بنویسید. ده ثانیه تمام شد. خوب ببینیم چه کسی برنده شد! بله! این شرکت‌کننده زودتر و کامل جمله را نوشت و برنده شد. یک جایزه تقدیم ایشان می‌گردد. بله! این جمله از سخنان امام سجّاد (ع) است. (۲) چون وقتی آن حضرت (ع) وضو می‌گرفت، رنگ چهره‌اش دگرگون می‌شد. علت آن پرسیدند. امام سجّاد (ع) فرمود: «آیا می‌دانید در محضر چه کسی می‌خواهم بایستم؟» حالا ادامه مسابقه را با دو سؤال دیگر ادامه می‌دهیم:

1. نام کتابی که برای به دست آوردن احکام به آن مراجعه می‌کنیم، چیست؟ رساله
2.  چه کلمه‌ایی جمع حقّ است؟ حقوق این کلمه را کنار رساله می‌نویسم، می‌شود: «رساله حقوق»

«رساله حقوق» کتابی از امام سجّاد (ع) است که در مورد حق خیلی چیزها توضیح داده است، مانند حق خدا، نماز، روزه، چشم، گوش، زبان، دست‌وپا، پدر و مادر و... . (۳) از چیزهای که امام سجّاد (ع) از حق آن صحبت می‌نماید نماز است. برای اینکه بدانیم حق نماز چیست به حرف‌های که روی تابلو می‌نویسم، توجه کنید:

و چ                  ز و                 و ش                     ی د                    ر س                       ی چ

به نظر شما  این حرف‌ها درباره حق نماز چه می‌خواهند بگویند؟ توجه کنید من متنی را روی تابلو می‌نویسم که شش کلمه آن ناقص است شما باید به کمک این حروف آن کلمات را کامل کنید هرکسی که بتوان زود شش کلمه را کامل نماید جایزه دریافت می‌کند. توجه داشته باشید هر دو حرف مال یک کلمه است. خوب من متن را روی تابلو می‌نویسم:  حق نماز این است که بدانی نماز عامل ورود به درگاه خداوند است و تو در نماز در مقابل خدا می‌ایستی. چون این را به‌خوبی دانستی، چنان بایست که شخصی ک   ک،  آر    مند،  خ   حال،  ام   وار،  ت    ان،  ب    اره و زار در پیش بزرگواری می‌ایستد. (۳) خوب بعد نوشتن متن منتظر جواب شما هستم. آفرین به این دوست شما که شش کلمه را کامل گفت: «کوچک، آرزومند، خوشحال، امیدوار، ترسان، بیچاره.» ان شاء الله خداوند به همه ما کمک کند تا حق نماز را به‌جا آوریم یک صلوات بلند بفرستید. بعد صلوات بریم سراغ ادامه برنامه، با یک سؤال: خوب بگویید: کدام کتاب به انجیل اهل‌بیت (ع) و زبور آل محمد (ع) معروف است؟ صحیفه کامله سجادیه. ما اینجا سه کلمه داریم:

1. صحیفه: کسی می‌داند به چه معناست؟ احسنت در کتاب‌های لغت به معنای کتاب، رساله، نامه، ورق و روزنامه آمده است.
2. کامله: چرا کامله گفته‌شده است؟ آفرین! چون در این کتاب در ضمن دعا از موضوعات مختلفی صحبت شده است مانند مسائل سیاسی، اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی،  تربیتی و ...
3. سجادیه: چرا سجادیه گفته شد؟ احسنت! چون این کتاب از امام سجّاد (ع) است ویکی از صفات ایشان سجّاد بود. می‌دانید سجإاد به چه معناست؟ احسنت به شما! چون زیاد سجده می‌نمود.

خوب آیا می‌توانید یک لقب دیگر از امام چهارم (ع) را بگویید؟ زین‌العابدین. احسنت! چرا به این لقب معروف شد. آفرین! چون بسیار عبادت و دعا می‌نمود و به خاطر همین به زینت عبادت‌کنندگان معروف شد. خوب حالا بریم سراغ یکی از دعاهای امام سجّاد (ع) که در مناجات به درگاه خدای متعال می‌فرمود: برای رسیدن به سخن امام سجّاد (ع) باید جدول حل کنیم من روی تابلو تصویر آن را با ۱۲ خانه نقاشی می‌نمایم.

اکنون با چند سؤال، جواب ها را طبق شماره در جدول قرار می دهیم.

1. نام دهمین ماه سال شمسی چیست؟ دی ۵ – ۱۲
2. معنای نام کدام سوره، دود است؟ دخان ۳ – ۶ – ۹ – ۱۰
3. معنای کدام فروع دین، یک‌پنجم است؟ خُمْس ۴ – ۱۱ – ۲
4. چه کلمه‌ای به معنای پیوند دادن دو یا چند چیز به یکدیگر است؟ وصل ۸ – ۱ – ۷

همان‌طور که می‌بینید این جدول استثنایی کامل شد. چرا استثنایی چون حرف  اول از خانه جدول را انتخاب کنید  آن را نوشته  و بعد چهارخانه، چهارخانه بشمارید حرف بعدی را بنویسید و باز چهارخانه، چهارخانه و حرف بعدی -  در شمارش‌های  بعدی  هم حرف اول شمرده نمی‌شود - توجه داشته باشید باید چهار  کلمه سه‌حرفی از این جدول به دست آورید هر فردی که بتواند زود چهار کلمه را به دست آورد، جایزه دریافت می‌نماید. همان‌طور که دوستتان موفق شد کلمات صدا، سخن، دلم، خوی، به دست می‌آید. به‌رسم سپاسگزاری جایزه‌ای به ایشان تقدیم می‌گردد. این چهار کلمه به دعای بیست و چهارم صحیفه سجادیه ارتباط دارد. امام سجّاد (ع)  در مناجات به درگاه خدای متعال می‌فرماید: من متن دعا را روی تابلو می‌نویسم:

بار خدایا ...یم را در برابر ایشان آهسته و ...م را خوشایند و...م را نرم فرما و...را بر آن‌ها مهربان کن.

حالا در جای خالی اول از آن چهار کلمه، کدام کلمه را بنویسم؟ «بار خدایا! صدایم را در برابر ایشان آهسته و سخنم را خوشایند و خویم را نرم ساز و دلم را بر آن‌ها مهربان کن و مرا به ایشان سازگار و بر آنان رحیم گردان.» احسنت! صدا. در جاخالی دوم چه کلمه‌ای؟ خیلی خوب! سخن. در جاخالی سوم؟ بله! خوی. در جاخالی آخر؟ دلم. خوب به نظر شما این دعای امام سجّاد (ع) درباره چه کسانی است؟ آفرین! پدر و مادر. (۴) حالا بریم سراغ دعا.

قبل از دعا همیشه نوبت چیه؟ صلوات ...

ٱللَّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ

حالا دستای منو ببینید ....  بله!... نگاه کنید! ....   با هم دیگه ...  بله با هم دیگه ... دستامونو ... دستامونو ...

• دستامونو می‌بریم بالا
• با همدیگه می‌کنیم دعا
• می گیم خدا دوستت داریم
• جز تو امیدی نداریم
• مریضا رو شفا بده
• بارون به غنچه‌ها بده
• یک کاری کن خدای ما
• خدای مهربان ما
• که هیچ جایی جنگ نباشه
• کسی دلش تنگ نباشه
• آدم‌ها مهربون باشن  
• همدل و هم زبون باشن
• الهی آمین - الهی آمین

خوب با چند دعای امام سجاد (ع) هم درباره پدر و مادر برنامه را پایان می‌دهیم . شما با صدای بلند بگویید: الهی آمین - الهی آمین

• خدایا آنان را برای پرورش من پاداش اعطا بفرما ، الهی آمین - الهی آمین
• خدایا کاری نما که با پدر و مادرم خوش رفتار باشم ، الهی آمین - الهی آمین
• خدایا پاداش رنج هایی که در کودکی برایم کشیدن به آن ها اعطا فرما ، الهی آمین - الهی آمین
• خدایا یاد ایشان را در پی نمازها و در اوقات شب و در هر ساعتی از ساعات روزم از یاد من مبرم. الهی آمین - الهی آمین

     پانویس:

1. چهار امام، 1. امام اول علی (ع) 2. امام چهارم علی بن الحسین (ع) 3. امام هشتم علی بن موسی الرضا (ع) و 4. امام دهم علی بن محمد (ع) است.
2. آیا می دانید در محضر چه کسی می خواهم بایستم. شیخ عباس قمی ، منتهی الامال ، مطبوعات حسینی ، چ3، ص 585.
3. کلمه رساله را روی تابلو بنویسیم. «رساله حقوق» عنوان حدیثی طولانی از امام سجّاد (ع) است که از سوی ابوحمزه ثمالی نقل شده‌است. رساله حقوق تنها کتاب امام سجّاد (ع) است که شکل دعا و حدیث ندارد. اهمیت این کتاب به این دلیل است که به موضوعاتی مشابه صحیفه سجادیه پرداخته، اما با سبک و زبانی متفاوت از صحیفه نگاشته شده‌است. در این کتاب امام سجّاد (ع) تصریح می‌کند که سلسله‌مراتب اولویت‌ها همیشه باید رعایت شود. فرد قبل از اجتماع می‌آید. معنا قبل از عمل می‌آید و دانش قبل از حرکت. هر فرد وظایف اجتماعی فراوانی دارد اما وابسته به وظایف ضروری‌تر است: ایمان به خدا و ارتباط مناسب با حقیقت ماورایی. به دلیل جایگاه خاص و محتوای جامع این رساله، ترجمه‌ها و شرح‌های متعددی بر این رساله نوشته و منتشر شده‌است. این رساله تاکنون به زبان‌های انگلیسی، ارمنی، هندی و اردو منتشر شده‌است.  حضرت امام سجّاد (ع) فرمود: «فَأَمّا حَقّ الصّلَاةِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنّهَا وِفَادَةٌ إِلَى اللّهِ وَ أَنّكَ قَائِمٌ بِهَا بَيْنَ يَدَيِ اللّهِ» اما حق نماز این است که بدانی داری به سوی خدا کوچ می‌کنی و به میهمانی خدا می‌روی و اینکه در چنین جایگاهی، تو در پیشگاه خدا حاضر می‌شوی. اگر انسان حقیقتاً این جمله کلیدی امام (ع) را درک و به آن توجه پیدا کند، نتایج عجیبی دارد که در لحظات نماز، پرواز، معراج، صعود، اوج، وصال و دیدار را برای انسان به ارمغان می‌آورد. به این ترتیب در لحظات نماز فرصت غیرقابل مقایسه با هر چیز و هرلحظه دیگری در زندگی برایش رقم می‌خورد. حضرت (ع) در ادامه فرمودند: «فاذا علمت ذلک» اگر چنین فهم و توجهی برای تو حاصل شود، نتیجه‌اش این می‌شود که هنگام نماز در اوج فروتنی، خاکساری و با شوق تمام درحالی‌که کاملاً آداب حضور در چنین محضری را رعایت کردی، سراسر وجودت را خوف و ترس در برابر این عظمت بی‌انتها در برگرفته، سرتاپای وجودت غرق امید است و درحالی‌که در اوج نیاز هستی، متضرعانه و با اصرار، خواسته‌های خودت را درحالی‌که در کمال آرامش به سر می‌بری، در پیشگاه خدا مطرح می‌کنی و به یک گفتگوی بسیار شیرین و جذاب با پرودگار و خالق خودت می‌رسی. آنجا است که می‌توانی از خدای خودت توقع کنی که تو را از آسیب‌ها و مخاطراتی که تو را به هلاکت ابدی مبتلا می‌کند، طلب نجات داشته باشی و به این ترتیب توانسته‌ای با قلبت وارد نماز شوی، به آن حضور برسی و نماز را با همه‌ی حدود، شرایط و آدابش به‌جا بیاوری. شرح رسالة الحقوق امام سجاد علیه السلام، حق نماز؛ رساله الحقوق عن الامام السجاد (ع)، الحسینی الجلالی، السید محمدرضا، دار زین‌العابدین لاحیاء تراث المعصومین، ۱۴۳۱ و ترجمه رسالة الحقوق امام سجاد (ع)، مترجم: علی شیروانی، ناشر: دارالفکر، چاپ: سوم ۱۳۸۶.
4. بار خدایا! صدایم را در برابر ایشان آهسته و سخنم را خوشایند و خویم را نرم ساز و دلم را بر آنها مهربان کن و مرا به ایشان سازگار و بر آنان رحیم گردان. امام سجاد (ع) در دعای بیست و چهارم صحیفه سجادیه نسبت به وظایف فرزندان در برابر والدین می فرماید: «بار خدایا! مرا چنان گردان که از ابهت پدر و مادر بترسم مانند ترسیدن از پادشاه ستم کار و با ایشان خوش رفتاری کنم همچون خوش رفتاری مادری مهربان. فرمانبری و نیکوکاری ام را به آنان در نظرشان از خوابِ خواب آلوده خوش تر و در دلم از آشامیدن تشنه گواراتر گردان تا خواسته آن ها را برخواسته خود برگزینم و خشنودی ایشان را بر خشنودی خویش جلو اندازم و نیکی شان را درباره خود هر چند اندک باشد، بسیار شمارم و نیکی خویش را درباره آنها هر چند بسیار باشد، کم بدانم. چنین فرزندی به فرموده امام سجاد (ع)، زینت مجالس والدین می شود و پس از آنان نامشان را زنده نگه می دارد. «اللَّهُمَّ اشْدُدْ بِهِمْ عَضُدِي وَ أَقِمْ بِهِمْ أَوَدِي و كَثِّرْ بِهِمْ عَدَدِيو َ زَيِّنْ بِهِمْ مَحْضَرِي و َ أَحْيِ بِهِمْ ذِكْرِي» فراز 24، صحیفه سجادیه. قدرت ا... مشایخی، حقوق از دیدگاه امام سجاد (ع)، انصاریان،قم ،چ 1، ص 195.