خورشید پشت ابر

مقدمه ای بر خورشید پشت ابر و نیمه شعبان 

نیمه شعبان در فرهنگنامه‌ها، «شب برات» نامیده شده و این بدان خاطر است که خداوند در این شب «برات آزادی» از دوزخ را به بندگان خود می‌بخشد. شب نیمه شعبان که به آن «لیله البرات» و «لیله الصک» و «لیله المبارکه» و «لیله الرحمه» نیز گفته‌اند و پرفضیلت‌ترین شب بعد از شب قدر است و این شب در ادب فارسی بازتاب‌هایی داشته است:

1. شب پانزدهم از ماه شعبان، بزرگوار است و او را «شب برات» خوانند و همی‌پندارم، این از قبیل آن است که هر که اندرو عبادت کند و نیکی به‌جای آورد، بیزاری یابد از دوزخ. (1)
2. شب برات شب پانزدهم شعبان است که در آن شب ملائکه به‌حکم الهی حساب عمر و تقسیم رزق می‌کنند. (2)
3. حافظ، شب برات را شب قدر دانسته و در غزل معروف خود، شب قدر و «شب برات» را هنرمندانه باهم آورده می‌سراید: چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن «شب قدر» که این تازه «براتم» دادند؛ اما این‌که «برات» به چه معناست و بن و ریشه این واژه چیست؟ در «حافظ ‌نامه» این توضیحات آورده شده است: «برات» از «برائت» عربی است و آن: نوشته‌ای است که بدان، دولت بر خزانه یا حکام، حواله وجهی دهد. (3)
4.  برات را به «بروات» جمع بندند و این کلمه عربی است و در اصل «برائت» بوده و به معنای «بریءالذمّه گردیدن از دَین» است و صواب آن در جمع «براءات» یا براوات است. گویندگان فارسی به اعتبار حواله مکتوب هر حواله یا وارد معنوی را نیز «برات» اصطلاح کرده‌اند. (4)

نیمۀ شعبان اگرچه شرافتش را وامدار مولود خجسته‌ای است که در این روز زمین را با قدوم خویش متبرک ساخته است، در تقویم عبادی اهل ایمان، نیز از جایگاه و مرتبه والایی برخوردار است. در روایات فضیلت‌های بسیاری برای عبادت و راز و نیاز در شب و روز خجسته نیمۀ شعبان برشمرده شده است؛ بنابراین شایسته است افزون بر برپایی جشن و سرور در شب باعظمت نیمۀ شعبان، از بزرگی و عظمت آن شب غافل نشده، اعمال عبادی را به‌دقت انجام دهیم. (5) میلاد خجسته امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در شب نیمه شعبان ۲۵۵ ق واقع و باعث کامل شدن فضیلت این شب مبارک شده است. (6)

شعر برای خورشید پشت ابر

مانند خورشید، در پشت ابری

هم باشهامت، هم کوه صبری

هم پاک و زیبا، هم مهربانی

یعنی امام و صاحب زمانی

هرروز و هر شب، در یاد مایی

هم بامحبت، هم با دعایی

آن چهره‌ات را،  می‌دیدم ای‌کاش

مهدی (عج) خوبم، در قلب من باش

خورشید پشت ابر تا ابد نهان نمی ماند

خورشید پشت ابر: در سخنان پیشوایان معصوم علیهم‌السلام دربارهٔ فواید امام غایب، طی تشبیه زیبایی، حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشّریف در دوران غیبت، به آفتاب پشت ابر تشبیه شده است. 

این تعبیر کنایه از امام غایب (عج) در عصر غیبت است. از پیامبر (ص) پرسیده شد: «آیا شیعیان در زمان غیبت قائم (عج) از وجود مبارک او (عج) بهره‌مند می‌شوند؟» پیامبر (ص) در پاسخ فرمود: آری؛ سوگند به خدایی که مرا به نبوت برانگیخت! آنان در غیبت او، از نورش روشنایی می‌گیرند و از ولایت او، بهره‌مند می‌شوند؛ همانند بهره‌مندی مردم از خورشید؛ اگرچه ابرها چهره آن را بپوشانند. ... این از اسرار پوشیده خداوند سبحانه و تعالی و از علوم ذخیره‌شدهٔ او است. آن را مخفی کنید، مگر از اهلش. (7) 

امام صادق (ع) فرمود: از زمانی که خداوند متعال حضرت آدم (ع) را آفرید، زمین از حجت خالی نبوده است، خواه ظاهر و در منظر مردم باشد، خواه غایب و دور ازنظرها؛ و زمین تا روز قیامت نیز از حجت خالی نخواهد ماند؛ در غیر این صورت خداوند، پرستش نخواهد شد. از امام (ع) پرسیده شد: مردم چگونه از وجود حجت غایب (عج) بهره‌مند می‌شوند؟ 

امام (ع) فرمود: همان‌گونه که از خورشید پشت ابرها بهره می‌گیرند. (8) بی‌گمان این تشبیه، از روی حکمت بوده است.

ازاین‌رو دانشمندان در بیان این تشبیه، نکته‌های ارزشمندی را یادآور شده‌اند که فقط به آن‌ها اشاره می‌شود:

رابطه رفتار انسان و پشت ابر ماندن خورشید

1. ابری شدن، از عوارض زمین و زمینیان است، نه خورشید؛ غیبت نیز نتیجه رفتار انسان‌ها است.
2. خورشید، در منظومهٔ شمسی محور و مرکز است. امام زمان (عج) نیز در منظومهٔ زندگی انسان‌ها محور و اساس است.
3. فقط انسان‌های کور، از نورافشانی خورشید محروم‌اند؛ همان‌گونه که فقط انسان‌های کوردل منکر نور وجود پیشوای معصوم و از آن بی‌بهره هستند.
4. فقط مردمی در انتظار راستین کنار رفتن ابرها به سر می‌برند که به فواید خورشید آگاهی کامل دارند. در دوران غیبت نیز معرفت به امام (عج)، باعث حقیقی‌تر شدن انتظار می‌شود.
5. خورشید، در مجموعهٔ هستی فواید پرشماری دارد که یکی از آن‌ها نورافشانی است. امام زمان (عج) هم در نظام آفرینش فواید پرشماری دارد که فقط بهرهٔ اندکی از آن، وابسته به آشکاری او است.
6. در بهره‌مندی از خورشید، میان افرادی که خورشید را باور کرده‌اند و افرادی که منکر او هستند، تفاوتی نیست. در بهره‌مندی از فواید تکوینی امام (عج) نیز بین منکر و قائل به امام (عج) فرقی نیست.
7. ابر، خورشید را برای زمینی‌ها می‌پوشاند؛ ولی هرگز زمین را تاریک نمی‌کند. پرده غیبت نیز فقط انسان‌ها را از دیدار مستقیم حضرت محروم می‌کند ولی هرگز مانعی بر نورافشانی او بر مردم نخواهد شد.
8. ابر، فقط برای کسانی مانع است که زیر آن باشند. اگر کسی بر جاذبه زمین غالب شد و از ابرها بالا رفت، دیگر ابر مانع او نخواهد بود. در غیبت نیز اگر کسی بر جاذبه‌های دنیایی چیره و غالب شد و آن‌گونه که شایسته است، تعالی یافت، ممکن است از پرده غیبت فراتر رفته، به دیدار آن خورشید پنهان نائل شود.

امام زمان، خورشید پشت ابر در پس پرده غیبت

بنابراین شکی نیست که میزان بهره‌مندی موجودات از آفتاب عالم‌تاب درزمانی که چیزی حائل نباشد، بیشتر و کامل‌تر است؛ اما این بدان معنا نیست که وجود پرده بر روی خورشید، تمام یا بیشتر بهره‌مندی‌ها را از بین ببرد؛ بلکه این مانع، فقط برخی از فواید را از میان برده یا کم می‌کند. وجود ظاهری امام (عج) در عصر حضور و ظهور نیز به معنای آن است که تمام منافع امام (عج) می‌تواند به مردم برسد. حال اگر چیزی مانع رسیدن فیض‌های کامل امام به دیگران شود، بدان معنا نیست که وجود او بی‌فایده است. 

وجود امام (عج) در پس پردهٔ غیبت، به همان میزان مفید است که وجود او در زندان‌های حاکمان ستمگر دارای فایده بود. البته بین زندان غیبت و زندان حاکمان مستبد، تفاوت‌های فراوانی است؛ ولی هرکدام به‌نوعی مانع رسیدن فیض کامل امام به عالم وجود و انسان‌ها می‌شوند. مسئلهٔ غیبت، فلسفهٔ ضرورت وجود امام معصوم (ع) را نقض نمی‌کند؛ زیرا امام معصوم در حال غیبت وجود دارد و فواید او هم به دیگران می‌رسد.

 فقط بخشی از فواید او است که در اثر تقصیر خود مردم در حال غیبت به آنان نمی‌رسد؛ ولی وجود او حجت را بر همگان تمام کرده است و این، خود مردم هستند که می‌بایست با ایجاد آمادگی لازم شرایط را برای ظهور آن حضرت (عج) فراهم کنند. 

تدریس با PowerPoint در پیوست

آشنایی با اریگامی برای ساخت کاردستی

اُریگامی 折り紙

کلمهٔ  "Origami"متشکل از دو کلمهٔ  "ori" و "gami" است. "ori"به معنای تا کردن و "gami" تغییریافتهٔ کلمهٔ  "kami" به معنای کاغذ است؛ بنابراین اریگامی هنر و اندیشهٔ تا دادن کاغذ یا صفحاتی از جنس پلاستیک، فوم و مواد دیگر برای خلق شکل‌های مختلف است. (9) این شکل‌ها تعداد زیادی از حیوانات، پرندگان، ماهی‌ها، وسایل بازی، وسایل دکوری، شکل‌های هندسی و اشکالی در ارتباط با گرافیک، معماری، صنعت و ... را شامل می‌شوند. 

اریگامی طیف بسیار گسترده‌ای را در برمی‌گیرد، از کودکان پیش‌دبستانی تا اساتید دانشگاه. تمام مردم می‌توانند از آن لذت برده و با خلق طرح‌های جدید به تاریخ اریگامی بپیوندند. از ابتکارات جذاب و نو در هنر کاغذ و تا یا اوریگامی (Origami) ایجاد برش به‌وسیله قیچی در آخرین مرحله‌ی تا زدن است. اوریگامی (اُریگامی به‌ژاپنی: 折り紙) یا «هنر کاغذ و تا» یکی از کاردستی‌های محبوب ژاپنی است که امروزه در سراسر جهان طرفداران زیادی دارد. هنری است که در آن خوب دیدن، تمرکز ذهن و به‌کارگیری ظرافت دستان بسیار مهم و موردتوجه است. 

هدف این هنر خلق طرح‌های جالب با کاغذ به کمک تاهای هندسی است و به‌نوعی پرورش و هماهنگی ذهن و دست است. ازجمله فواید اوریگامی  می‌توان  به   تقویت حافظه هوش و سرگرمی برای افراد مخاطب را نام برد که دست‌های توانمند شما عزیزان قادر خواهد بود با به‌کارگیری ساده‌ترین ابزار اثرهای ماندگار و جاودانه‌ای را از خود بر جای گذارد. اوریگامی تنها آموزش هنر و کاردستی نیست بلکه نوعی بازی است بین دست و ذهن و چشم که باعث پرورش خلاقیت، ایجاد دقت، تمرکز حواس، هماهنگی در رنگ‌ها و … می‌گردد. 

به‌طورکلی، این طرح‌ها با یک برگ کاغذ مربع شکل آغاز می‌شود که هر روی آن ممکن است به رنگ متفاوتی باشد و بدون بریدن کاغذ ادامه می‌یابد. اریگامی روش ارائهٔ اشکال است که عمدتاً با خم کردن مادهٔ مورداستفاده کاغذ حاصل می‌شود. برای ساختن شکل‌های کاغذی تنها وسیله مورداحتیاج کاغذ است. در بعضی موارد از قیچی هم استفاده می‌شود. طرح زیر بهترین انتخابی است که می‌تواند در جشن نیمه شعبان و ریسه بندی‌ها و چراغانی کردن‌ها شمارا یاری دهد.

وسایل مورد نیاز اوریگامی

1. کاغذ A4
2. قیچی و دست‌های توانمند
3. روش کار و الگو در پیوست
4. اوریگامی آسان، (کاردستی با کاغذ) جان مونترول، در پیوست

شعری برای امام غایب

سلام من به مهدی و به قلب آسمانی‌اش

سلام من به پاکی و به لطف و مهربانی‌اش

سلام من به لحظه‌ای که می‌رسد ظهور او

سلام من به لحظه‌ای که می‌رسد عبور او

سلام من به بوسه‌ای که می‌رسد به دست او

سلام من به حضرتی که داده مهر و آبرو

سلام من به قد او سلام من به قامتش

سلام من به دست او به قدرت امامتش

شعر سلام برای خورشید پشت ابر

ای گل گل‌ها سلام
مهدی زهـــرا سلام

آقای مهــــــــربونم
درد و بلات به جونم

مکه‌ایی کربلایــی؟
نمی دونم کجـــایی

اما تازنده هستم
منتظـــرت نشستم

دوست دارم همیشه
دلم برات تنگ میشه

عناوین مرتبط:

1. حکیمه خاتون
2. شاهدان ولادت
3. ولادت حضرت مهدی (عج)

پانویس:

1. خرمشاهی، بهاءالدین، حافظ نامه، ج ۱، ص ۶۷۲.
2. غیاث اللغات، ص ۵۰۴.
3. فرهنگ معین.
4. مولوی، جلال الدّین، دیوان شمس به تصحیح عزیزالله کاسب، ص ۲۵۲.
5. تقی هندی، کنز العمال، ج ۳، ص ۴۶۴، ح ۷۴۵۰.
6. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۵۱۴، صدوق، محمد، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۲۴ و طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة، ص ۲۳۱.
7. جابر بن عبدالله انصاری از پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و اله و سلم پرسید: «آیا شیعیان در زمان غیبت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف از وجود مبارک او بهره‌مند می‌شوند؟» پیامبر صلی‌الله علیه و اله و سلم در پاسخ فرمود: "ای و الذی بعثنی بالنبوة انهم یستضیئون بنوره و ینتفعون بولایته فی غیبته کانتفاع الناس بالشمس و ان تجللها سحاب. یا جابر! هذا من مکنون سر الله و مخزون علمه، فاکتمه الا عن اهله»، (شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة)
8. این تعبیر کنایه از امام غایب در عصر غیبت است. سلیمان بن اعمش از امام صادق و او از امام باقر و او از امام سجاد علیهم‌السلام چنین نقل کرده است که فرمود: و اما وجه الانتفاع بی فی غیبتی فکالانتفاع بالشمس اذا غیبتها عن الابصار السحاب... زمین، از آفرینش آدم تاکنون و تا همیشۀ تاریخ، از حجت خدا تهی نخواهد بود؛ خواه حجت حق، ظاهر و آشکار و شناخته‌شده باشد یا بنا به مصالحی، نهان و پوشیده. تا رستاخیز نیز چنین خواهد بود که اگر جز این باشد، خدای یگانه پرستیده نمی‌شود. سلیمان پرسید: سرورم! مردم چگونه از امام غایب از نگاه، بهره‌ور می‌شوند؟ 

حضرت فرمود: «همان‌گونه که از خورشید بهره می‌برند، زمانی که ابرها آن را می‌پوشانند. (شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۰۷، ح ۲۲ و بحارالانوار ج ۵۳ ص ۱۸۰)

 و در توقیع اسحاق بن یعقوب از طریق عثمان عمری نایب اول حضرت آمده است: ... و اما استفاده از وجود من در دوران غیبت همانند استفاده‌ای است که از آفتاب می‌برید هنگامی‌که در پس ابر پنهان باشد». و انی لامانٌ لاهلٍ الارضٍ، کما انَ النجومَ امانٌ لاهل السماء؛ من برای ساکنان زمین مایه‌ی امنیت آنان هستم همان‌گونه که ستارگان مایه‌ی امنیت اهل آسمان هستند. (احتجاج طبرسی، ج ۲، ص ۴۷۰)

9. تاریخچه Origami: روش ساخت کاغذ، سال ۱۰۰ میلادی در چین شروع شد و تا بیش از ۵۰۰ سال به‌صورت یک راز نگهداری می‌شد. در قرن ۶ میلادی این صنعت توسط راهبان بودائی از چین به ژاپن وارد شد. سپس در نیمهٔ قرن ۸ میلادی و پس از تسلط اعراب مسلمان بر آسیای مرکزی، این صنعت توسط آنان به نقاط دیگر برده شد و در قرن ۱۰ میلادی به مصر و در قرن ۱۲ میلادی به اسپانیا رسید. پس از ورود اعراب به سیسیل(Sicily)  این صنعت وارد ایتالیا شد و کارگاه‌های کاغذسازی در ۱۲۷۶ در فابرینوی ایتالیا و در ۱۳۴۸ در تروی فرانسه آغاز به کارکردند. از این زمان به بعد یعنی از نیمهٔ دوم قرن ۱۴ میلادی مصرف کاغذ برای کتاب در اروپا متداول شد. اگرچه از ابتدای همین قرن استفاده از کاغذ در انگلستان رواج یافت، ولی اولین کارگاه تولید کاغذ در قرن ۱۵ در هرتفورد انگلستان برپا شد. اولین کارگاه ساخت کاغذ در آمریکای شمالی در سال ۱۶۹۰ ایجاد شد.

    گروهی معتقدند که اولین بار خم کردن کاغذ در چین متداول شده‌است. استفاده از ماکت‌های کاغذی خانه، برای سوزاندن در مراسم تدفین از دلیل این ادعا است؛ اما شکی نیست که این ژاپنی‌ها بودند که هنر خم کردن کاغذ را کمال بخشیدند و به عبارتی از آن خود ساختند. البته هزینهٔ بالی تهیهٔ کاغذ موجب شده بود که از این هنر فقط برای مراسم خاص استفاده شود، مانند پروانه‌های کاغذی نر و ماده که برای تزیین فنجان‌ها در مراسم ازدواج استفاده می‌شد. در دوره‌های مختلف تاریخی ژاپن، اوریگامی حضور داشته‌است. 

   در خلل دورهٔ موروماچی، در قرون ۱۴ تا ۱۶ میلادی (۱۳۳۳–۱۵۷۳) اوریگامی مدرن به‌گونه‌ای اصولی توسط یک نویسندهٔ ناشناس نگاشته شده‌است. سپس در دورهٔ ادو (۱۶۰۳–۱۸۶۷) اوریگامی به‌صورت ۱ سرگرمی فراگیر درآمد که البته در آن زمان، Orisue نامیده می‌شد. کتاب «چگونه ۱۰۰۰ مرغ ماهی‌خوار با کاغذ بسازیم؟« در سال ۱۷۹۷ در ژاپن به چاپ رسید. در دورهٔ میجی (۱۸۶۸–۱۹۱۲) اوریگامی در برنامهٔ درسی مدارس و حتی مهدکودک‌ها وارد شد. تا کودکان هنر و مهارت کار با انگشتان را بیاموزند. از آن زمان تاکنون کاغذ مربعی ۱۵ در ۱۵ سانتی‌متری اوریگامی در همه‌جا فروخته می‌شود و اوریگامی برای سرگرمی و آموزش در مقیاس وسیع مورداستفاده قرار می‌گیرد. (اوریگامی آسان، (کاردستی با کاغذ) جان مونترول، مترجم: احسان کوثری نیا، موضوع: کتاب‌های هنری، ۴۶ صفحه، فرمت: PDF، زبان: فارسی، تاریخ انتشار: ۲۹ تیر ۱۳۹۵)

چگونگی ساختن یک ‌شکل: برای ساختن یک ‌شکل کاغذی باید با دقت، ظرافت و حوصله عمل کرد. ظرافت مهم‌ترین عامل در ساختن این شکل‌ها است. برای آن که در ساختن مدل‌ها دچار اشکال نشوید باید با قواعد اصلی کار آشنا شوید. تمام مدل‌ها بر اساس درس‌هایی ساخته می‌شود. هر درس چهارچوب شکل موردنظر را تشکیل می‌دهد و در ساختن چندین شکل متفاوت به کار می‌رود. با ساختن شکل‌های مختلف به‌تدریج بر طرح‌های هر درس مسلط می‌شوید و بعد از مدتی تکرار و تقلید از روی مدل‌های داده‌شده، خودتان می‌توانید شکل‌های تازه‌تری خلق کنید. قواعد اصلی هنر شکل‌سازی با کاغذ:

1. تا کردن کاغذ، باید بر روی یک سطح صاف و سخت انجام شود.
2. تمام تاها باید با دقت انجام شود.
3. تاها باید صاف و فشرده باشد و به‌وسیله ناخن خط انداخته شود.
4. انتخاب کاغذ باید ازنظر رنگ و میزان استقامت، متناسب با شکل موردنظر باشد.
5. مراحل انجام کار به‌صورت طرح‌هایی ارائه‌شده‌است. برای انجام هر مرحله به طرح مربوط به آن توجه کنید.
6. پس از انجام هر مرحله، به شکل بعدی نگاه کنید. آنچه را که ساخته‌اید باید مانند آن شکل باشد.

منابع:

1. فرهنگ‌نامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۴۵۹، برگرفته از مقاله «نیمه شعبان»
2. فرهنگ‌نامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۲۱۶-۲۱۹، برگرفته از مقاله «خورشید پشت ابر».    
3. نشریه موعود، ماهنامه فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی، سال چهاردهم، مرداد ماه سال ۱۳۸۸، شماره ۱۰۲، ص۱۰، برگرفته از مقاله «نیمه شعبان»