مشخصات برنامه درسی ماه نور
نام درس:
ماه نور
موضوع:
مناسبت‌ها
مخاطب:
دانش آموزان مقطع ابتدایی ۲ (کلاس‌های ۴ تا ۶)
هدف كلی:
دانش‌آموزان در این درس با برخی از ویژگی‌ها و داستان ولادت امام مجتبی (ع) آشنا می‌شوند.
اهداف جزئی:
دانش‌آموزان در این درس با موارد زیر آشنا می‌شوند.
- برخی از ویژگی‌های امام مجتبی (ع)
- داستان میلاد امام مجتبی (ع) در ۱۵ ماه رمضان
- سیره و رفتار امام مجتبی (ع) در برخورد با دیگران
هدف رفتاری (خروجی):
انتظار می‌رود دانش‌آموزان در پایان درس بتوانند برخی از فضیلت‌ها و ویژگی‌های امام مجتبی (ع) را بازگو نمایند.
روش‌های مناسب تدریس:
۱. توضیحی ۲. فعال (داستان، مسابقه، جدول و ...)
رسانه‌های آموزشی:
۱. تابلو، ۲. کارت و ۳. ...،
برنامه درسی ماه نور
شعر امام مجتبی(ع):
اول به نام خدا كه بنده او هستيم
ما به رسول و آلش صلوات می‌فرستیم
پيامبر قشنگ ما وقتی می‌رفت تو کوچه‌ها
خنده به لب سلام می‌داد به هركی حتّی بچه‌ها
بچه‌هاي عزيز سلام
وقتی‌که مي‌گم سلام گل مي‌ريزه از لبام
مي‌آره دوستي‌ها رو گلی به نام سلام
سلام را خدا داد خاتم انبيا داد
سلام بر محمّد صلوات بر محمد
بچه‌های گلم سلام همه دوانگشتی دست بزنید و جواب بدید. مي‌دونيد چرا؟ آفرين چون معصوم چهارم (ع) به دنيا اُومده، يعني؛ توی ماه رمضان روز پانزدهم ماه، امام دوم ما به دنيا اُومده. من یه شعر می‌خُونم، بعدِ من؛ شما دو مرتبه بگيد: «به‌به به‌به». آماده‌اید:
مژده بده به شيعيان (۲) ميلاد آقا آمده (۲)
به‌به به‌به (۲)
ماه رمضان آمده (۲) ميلاد آقا آمده (۲)
به‌به به‌به (۲)
ماه دين تابان شده (۲) جشن گلريزان شده (۲)
به‌به به‌به (۲)
آفرین. به اميد قبولی عبادت‌های شما در ماه مبارك رمضان. همان‌طور كه مي‌دانيد در روز پانزدهم اين ماه تولد معصوم چهارم است. آيا كسی مي‌تواند نام ایشان را بگويد؟ بله، امام حسن(ع)
بعد از علی حسن بود چون غنچه در چمن بود
نور دو چشم من بود صلّ علی محمّد صلوات بر محمد
به همين مناسبت در ادامه برنامه‌ای شاد را براي تولد اين امام بزرگوار در نظر گرفته‌ايم تا با ياری شما روزه‌داران آن را اجرا نماييم. در شروع نام سه معصوم را مي‌برم تا شما آن را به ذهن بسپاريد.
- پيامبر اكرم حضرت محمّد (ص)
- حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع)
- دختر پيامبر (ص) حضرت فاطمه زهراء (س)
داستان میلاد امام مجتبی(ع) در ماه نور
به نظر شما کدام‌یک از اين سه معصوم بزرگوار نام مبارك حضرت امام حسن (ع) را بعد از تولّد برگزيند؟[1] پاسخ سؤال در داستان تولّد امام حسن (ع) است: در ميان زنان بني‌هاشم شور و غوغايي به پا است. حضرت فاطمه زهراء (س) دختر رسول خدا حضرت محمّد (ص) در انتظار فرزندی است. زن‌ها تك و توكی در حال گفت‌وگو مي‌باشند و چندتایی هم در همان اتاقی كه حضرت فاطمه زهراء (س) است مانده‌اند. راستی فرزند دختر پيامبر (ص) حضرت فاطمه زهراء (س) چه هنگامی به دنيا مي‌آيد؟ همه منتظر تولد فرزند دختر پيامبر (ص) هستند. نسيمی كه خنك است و طراوت خاصّی دارد بر شهر مدينه وزيدن گرفته است. ناگهان صدای كودكی همه را متوجه اتاق حضرت فاطمه زهراء (س) مي‌نمايد. زنی با شوق مي‌گويد: به پيامبر اكرم حضرت محمّد (ص) و حضرت علی (ع) خبر دهيد. امام علی (ع) به اتاقی كه دختر پيامبر (ص) در آن است، وارد مي‌شود و می‌پرسد:
- كجاست كودك دلبندم؟ نوزاد را به نزد پدر مي‌آورند و امام علي (ع) نوزاد را در آغوش مي‌گيرد. نگاه شادِ پدر بر چهره نوزاد داخل پارچه دوخته مي‌شود. امام علي(ع) نوزاد را می‌بوسد. آنگاه چشم بر همسر خويش مي‌دوزد.
- دوست داري او را چه بناميم؟ امام علي (ع) نگاهي به‌صورت نوزاد دلبندش مي‌اندازد و در پاسخ حضرت فاطمه (س) مي‌فرمايد: «مي‌داني كه در چنين كار مهمّی، هرگز بر رسول خدا (ص) پيشی نخواهم گرفت.»
- حضرت فاطمه (س) دیگربار لب مي‌گشايد: «پس منتظر آمدن پيامبر (ص) مي‌مانيم.» هنوز لحظاتی از گفت‌وگوی امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) نگذشته بود كه پيامبر (ص) وارد شد. نوزاد به همراه تبريك حاضران در آغوش رسول خدا (ص) قرار مي‌گيرد.
- پيامبر(ص) نگاهي به‌صورت نوه زیبای خود مي‌اندازد. سپس رو به امام علي(ع) مي‌كند و سؤال مي‌كند: «آيا او را نام‌گذاری كرده‌ايد؟»
- يا رسول‌الله! هرگز من در نام‌گذاری كودك دلبندم بر شما سبقت نمي‌گيرم.
- پيامبر نوزاد نورسیده و زیبای دحتر عزیزش را در آغوش مي‌چسباند و نگاهي به‌سوی آسمان مي‌اندازد و مي‌فرمايد: «من هم در نام‌گذاری این کودک بر خدا سبقت نمي‌گيرم.»
- بعد از دقايقي رسول خدا(ص) به حاضران در مجلس مي‌فرمايد: «خداوند اين نوزاد را حسن ناميد و ما نيز همين نام را بر او مي‌نهيم.»
- سپس نوزاد را بالای دست مي‌برد. ابتدا بر گوش راستش اذان و سپس در گوش چپش اقامه مي‌گويد[2].
اکنون در اين قسمت با خواندن چند بيت شعر به مناسبت تولد امام حسن (ع) برنامه را ادامه مي‌دهم.
- چون نور جمال مجتبي پيدا شد
- بر روي جهان دري ز رحمت وا شد
- شد بيت علي منور از چهـره او
- مــســرور دل محمّد و زهرا شد
آشنایی با سیره امام مجتبی(ع) با مسابقه ماه نور
حال كه با داستان میلاد امام حسن مجتبی (ع) در ۱۵ ماه رمضان آشنا شدید، بهتر است از مهم‌ترین بخش زندگی امام مجتبی (ع)، یعنی رفتارهای او هم درس بگیریم كه موجب هدایت و سعادت انسان‌ها می‌شود.
امام حسن مجتبی (ع) بسیار باگذشت و بزرگواری دیگران را می‌بخشید که در این مورد سخنی دارد كه من قسمت دوم آن را روی كارت به‌صورت حرف حرف نوشته‌ام. یکی از شما داوطلب شود تا این حرف‌ها را: ت ا ه م س ا ی ه ر ا ع ز ی ز و ا ر ج م ن د ش م ا ر م و ا ح ت ر ا م ک ن م ابتدا در مرحله اول بدون نقطه روی تابلو بنویسد. در مرحله دوم با حرف‌ها کلمه‌های مناسب بسازد. البته من قسمت اول جمله امام حسن (ع) را خودم روی تابلو می‌نویسم. امام حسن مجتبی (ع) فرمود: پیامبر (ص) به من دستور داد ... حالا چه كسی می‌تواند با ده شماره حاضران، جمله روی كارت را بدون نقطه برای ما بنویسد. شروع اگر فرد شرکت‌کننده در مدّت شمارش، نقطه بگذارد، یا مدت شمارش تمام شود، از دور مسابقه خارج می‌شود[۳].
بد نیست كه به حكایتی درباره همین سخن امام حسن (ع) گوش كنید: دیوار منزل همسایه امام حسن مجتبی (ع) خراب شده بود. آب‌های كثیف منزل همسایه به منزل امام (ع) می ریخت. امام حسن (ع) چیزی به او نفرمود تا این‌که روزی همسر مرد همسایه به منزل امام (ع) آمد و از ماجرا باخبر شد. زن همسایه به شوهرش ماجرا را خبر داد. مرد همسایه جهت عذرخواهی به نزد امام (ع) آمد. از سهل‌انگاری خود پوزش خواست و از این که امام (ع)، در این مدّت . مرد حضرت (ع) سکوت کرده و چیزی نگفته بود، شرمنده شد.
امام (ع) برای این که او بیش‌تر شرمنده نشود، فرمود: «از جدم رسول خدا (ص) شنیدم که فرمود: به همسایه مهربانی کنید». بله امام حسن (ع) فرمود: «جد من به من دستور داد كه همسایه را تكریم كنم.» به جهت برخورد نیكو امام حسن (ع)، آن مرد اسلام آورد. به‌اضافه آن با دیدن گذشت و برخورد پسندیده امام (ع) به خانه‌اش برگشت و دست زن و بچه‌اش را گرفت و نزد امام حسن مجتبی (ع) آمد و از ایشان خواست تا آن‌ها را نیز به دین اسلام درآورد. [۴] در این قسمت به كمك یك جدول رمزدار با ۲۱ خانه رفتاری دیگر را از امام حسن(ع) آشنا می‌شویم. حرف‌های پاسخ صحیح را از راست به چپ >>> در خانه‌های جدول قرار دهید. آماده‌اید. پرسش اول:
- ديگ بی‌سر چیست؟ يگ (۹ و ۱۷)
- سر چاه چیست؟ (در حروف عربي نيست.) چ (۱)
- کدام سوره به معنا روشنايی و نامی از نام های خدا است؟ نور (۴، ۱۰ و ۱۴)
- کدام لقب پيامبر (ص) هم نام سوره سی و ششم معروف به «قلب قرآن» است؟ يس (۶ و ۷)
- کدام پيامبر از اولاد نوح (ع) پيامبر قوم بت پرست عاد و نام سوره یازدهم است؟ هود (۳، ۲ و ۱۵)
- کدام نام سوره از سوره های قرآن به نام میوه انجير و نام سوره نودوپنجم است؟ تين ( ۱۲، ۱۹ و ۱۳)
- کدام فروع دين است كه چهارحرفی است و به معناي قسمتي از مال است كه درراه خدا پرداخت مي‌شود؟ زكات (۱۱، ۵، ۱۶ و ۲۰)
- کدام کلمه به معنای جامه، عبا یا لباس پارچه‌ای پشمین است که خود را با آن بپوشانند و امام حسن(ع) هم يكی از اصحاب آن است؟ كسا * (۸، ۱۸ و ۲۱)
* . کساء در عربی از ریشه «کسو» به لباسی که خود را با آن بپوشانند، می‌گویند. [راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۱۲ ق، ص ۷۱۱] همچنین کساء به‌عنوان زیرانداز و روانداز نیز به‌کاررفته است. [عسکری، حدیث‌الکساء، ۱۳۹۱ ش، ص۱.] و در حدیث کساء، با توجه به سخن امّ سلمه که می‌گوید: کسائی را که زیرانداز ما بود به رسول خدا (ص) دادم، به همین معنا است. [ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ ق، ج۴۵، ص۱۹۹]
بعد از تكميل شدن جدول به سراغ عددی مي‌رويم كه هم ارتباط با امام حسن (ع) دارد و هم رمز جدول برای به دست آوردن پيام است. عدد موردنظر ما آن است كه اگر با صفر همراه شود همه آن را دوست دارند. بله، رمز جدول عدد دو است. شما حرف خانه اول «چ» را بنويسيد. سپس دو خانه، دو خانه بشماريد تا به پيام جدول برسيد. پيام جدول: چه كسي زندگي او نيكوتر است؟ راستي از شما مي‌پرسم كه چه كسی زندگی او نيكوتر است؟ جواب‌های خوبی داديد، ولي ببينيم امام حسن (ع) در جواب كسی كه اين سؤال را پرسيد چه فرمود: امام (ع)فرمود:
«كسی كه مردم را در زندگی خود شريك نمايد.»[5]
شريك نمودن در زندگی يعنی چه؟ يعنی در خوشي‌ها و در اموال، مردم را شريك خود بدانيم، همان‌طور كه امام حسن (ع) مردم را در مال و طعام خود شريك قرار مي‌داد. مانند حكايتی که می گویم، خوب گوش دهيد: امام حسن مجتبی (ع) از کوچه‌ای عبور می‌کرد. به کودکانی که مشغول بازی بودند برخورد، بچه‌ها ضمن بازی از تکه‌های نانی که در مقابلشان بود، می‌خوردند. چشمشان که به حضرت (ع) افتاد از وی خواستند پیاده شود و با آن‌ها غذا بخورد. آن بزرگوار بدون درنگ فرود آمد و همراه آن‌ها مشغول غذا خوردن شد. پس از اندکی حضرت (ع) نیز آن کودکان را به خانه خود برد و با هدیه دادن؛ غذا و لباس و ... از آن‌ها پذیرایی کرد و فرمود: در این بذل و بخشش دوطرفه بازهم برتری با این کودکان است زیرا آن‌ها هر چه داشتند بذل کردند، اما ما غیر ازآنچه به آن‌ها دادیم باز در خانه اموال زیادی داریم. [6]
در انتها، برنامه را با يك حدیث، * یک شعر ميلادیه و یک دعا به پايان مي‌برم.
شعر برای متولد ماه نور
زهرای اطهر، چشم تو روشن
در ماه رحمت، بادا مبارك
حسن به دنيا آمد، ماهي فروزان آمد
گلی ز گل‌ها آمد. حسن خوش‌آمد (۲)
شهر مدينه، گشته چراغان
در مقدم گل آينه باران
حسن به دنيا آمد، ماهی فروزان آمد
گلی ز گل‌ها آمد، حسن خوش‌آمد (۲)
لبخند شادی، بر روی لب‌ها
از ميلاد او شاد است طاها
حسن به دنيا آمد، ماهی فروزان آمد
گلی ز گل‌ها آمد، حسن خوش‌آمد (۲)
اول پسر هست، از بهر مولا،
اول پسر هست، از بهر زهرا
حسن به دنيا آمد، ماهي فروزان آمد
گلی ز گل‌ها آمد، حسن خوش‌آمد (۲)
* . امام مجتبی (ع) شباهت بسیاری به رسول خدا (ص) داشت. شاید در همان روزهای آغازین حیات مبارکش بود که پیامبر خاتم (ص) با نظاره جمال و کمال او فرمود:
«أشبهتَ خَلقی و خُلقی؛ تو ازلحاظ آفرینش و خوی (صورت و سیرت) مانند من هستی.»
مناقب ابن شهرآشوب، ج ۴، ص ۲۸. اصول کافی، ج ۱، ص ۴۶۱.
دستامونو می‌بریم بالا (بالابالا)[7]
باهم ديگه مي‌كنيم دعا (دعادعا)
مي‌گيم خدای مهربون (خداخدا)
مريضا رو شفا بده
بارون به غنچه‌ها بده
يك كاری كن خدای ما
خدای مهربان ما
كه هيچ جايی جنگ نباشه
كسی دلش تنگ نباشه
آدم‌ها مهربون باشن
هم دل و هم زبون باشن
«الهی آمين»
خدايا! همه ما را از ياران واقعي امام حسن (ع) قرار بده.
پی نوشت:
- جواب خداوند متعال است.
- محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۳۸. داستان برگرفته از كتاب قهرمان دو ميدان، رضا شيرازي، پيام آزادی، چ ۱، ۱۳۷۱، ص ۱۵.
- طريقه شمارش حاضران يك و يك و يك، دو، دو، دو ... تا ده، وقتی به عدد ده رسيديم، گفته مي‌شود كه ده و ده و ده وقت شما تمام شد. توجه شود كه كارت در اختيار شركت كننده قرار مي‌گيرد تا از روي آن جمله را بدون نقطه بنويسد.
- تحفة الواعظین، ج ۲، ص ۱۰۶ و محمد دشتی، فرهنگ سخنان امام حسن (ع) محدث، قم، ۱۳۸۲، چ ۱، ص ۲۰۱. احقاق الحق، ج ۱۱. ص ۱۲۲.
- محمد دشتی، فرهنگ سخنان امام حسن، محدث، قم، ۱۳۸۲، چ ۱، ص ۴۹۹. تاريخ يعقوبی، ح ۲، ص ۲۲۶. مسند امام مجتبی (ع) ، ص ۷۲۷، ح ۸۸.
- نهج‌البلاغه، شرح ابن ابی الحديد، ح ۱۱، ص ۱۹۸ و قصههای خوب براي بچه‌های خوب، ج ۸، مهدی آذریزدی، ناشر: کتاب‌های شکوفه وابسته به: موسسه انتشارات امیرکبیر، سال چاپ: ۱۳۹۲، به نقل از قصص و روايات.
- بچه‌ها بالابالا و دعادعا و خداخدا را بلند تكرار كنند.
