قصّه و کودکان

تاریخچه قصه و کودکان

با آن که عمر ادبیات کودک و نوجوان در ایران به کمتر از صد سال می رسد، در این مدّت، ژانر افسانه بیش از دیگر انواع ادبی در ادبیات کودک و نوجوان کاربرد داشته است. قصّه ها، داستان ها و افسانه ها، هم چون طلای نابی است که باید توسّط جواهرساز ماهری ساخته شود، تا درخشش آن چشم هر مشتاقی را به خود جذب کند. 

قصه و کودکان و تاثیر بر رشد شخصیت کودک

در تاثیر قصّه بر رشد کودکان شکی نیست. قصّه‌ها، داستان ها و افسانه‌ها، هم چون طلای نابی است که باید توسّط جواهرساز ماهری ساخته شود، تا درخشش آن چشم هر مشتاقی را به خود جذب کند. این متون، می توانند دست مایه ی مناسبی برای آموزش فرهنگ دینی از پای بست به کودکان باشند. ادبیات كودكان شامل: قصّه، شعر، نمایش، افسانه و داستان است. از طرف دیگر در شنیدن قصّه هیچ گونه تجهیزات خاصّی نیاز نیست و تنها مهارت شنیداری و صحبت کردن خوب برای ایجاد تصاویر خلاقانه نیاز است. 

داستان و قصّه نقش بسیار مهمی در تكوین شخصیت كودك دارد. از طریق قصّه‌ها و داستان های خوب، كودك به بسیاری از ارزش های اخلاقی پی می برد. پایداری، شجاعت، نوع دوستی، امیدواری، آزادگی، جوانمردی، طرفداری از حقّ و حقیقت و استقامت در مقابل زور و ستم ارزش هایی هستند كه هسته ی مركزی بسیاری از قصّه ها و داستان ها را تشكیل می دهند. 

پرورش حسّ زیبایی شناسی در كودك، متوجّه ساختن كودك به دنیایی كه اطرافش را فرا گرفته، پرورش عادات مفید در كودك، تشویق حسّ استقلال طلبی و خلاقیّت كودك هدف های اصلی طرح قصّه های خوب برای كودكان است. کودکان از طریق داستان ها و افسانه‌ها با حقایق و تجربه های زندگی آشنا می شوند. 

تأثیرپذیری از شخصیت های قصّه، تقویت قدرت فهم و بیان، پرورش خلاقیت، آموزش زبان و افزایش گنجینه واژگان کودکان نیز از دیگر تأثیرهای آموزشی و تربیتی داستان سرایی به شمار می روند. در واقع داستان خلاقیت گسترده ای است که با آن هر فردی می تواند عقاید به ظاهر نامعقول را بازیابی و آن ها را جایگزین و استفاده سازنده از آن ها را مطرح کند. توجّه به دایره ی واژگانی، دانش اولیّه، زبان، و شناخت رشد تخیّل کودکان و نوجوانان از دید، نباید پوشیده بماند. بهتر است به این نیاز توجّه شود که با خصوصیات سنّی، شرایط روحی و روانی و ... کودکان و نوجوانان آشنا بود تا به مروز زمان شخصیّت کودک پیشرفت کند ونیروی ذهنی آن ها پرورش یابد. 

در قصه و کودکان، قصّه به کودکان کمک می کند که یاد بگیرند چگونه خود را ابراز کنند و احساسات و اندیشه های خود را بیان کنند و در دنیای پرسرعت تکنولوژی امروز این مهارت به کودکان کمک می کند که قدرت سخن گفتن و شنیدن را درک کنند. با آماده كردن ذهن و بیان، در ارائه ی موفقیت آمیز یك قصّه که مهمّ ترین مُتغیّر به شمار می آید و بدون این انتخاب و آماده كردن بسیار دقیق، نباید از بیان قصّه، انتظار به دست آوردن یك تجربه ی موفق را داشت، لذا قصّه خوب مهارت ها زیر را می تواند به آسانی در کودکان تقویت می کند:

1. قدرت تعقّل: تعریف داستان های افسانه ای و کهن بچه ها را به صورت آهسته و غیرمستقیم به سمت خوبی ها و ارزش های اخلاقی هدایت می کند به این صورت که با خلق تصاویری به آن ها فرصت می دهد که نتیجه تصمیم ها و کارهای عاقلانه و غیرعاقلانه را ببینند و درک کنند.
2. قدرت تکلّم: داشتن مهارت سخن گویی باعث می شود که کودک بتواند به راحتی و بدون دعوا و تنها با سخن گفتن مشکلاتش را حل و فصل کند. این که کودک بتواند شفاف و واضح تفکرات و احساست خود را بیان کند در جهت امنیت کودک نقش مهمی دارد. توانایی برقراری ارتباط اولین قدم برای در خواست کمک در مواقع ضروری می باشد.
3. قدرت تخیّل: شنیدن قصّه باعث می شود که کودک از قوّه تخیّل خود استفاده کند و رشد قوّه تخیّل باعث می شود که کودکان به فکرهای نو و خلاقانه داشته باشند. هم چنین داشتن قوّه تخیّل قوی باعث می شود که کودک اعتماد به نفس بیش تری داشته باشد و هم چنین بتواند تلاش و رسیدن به آرزوهایش را برای خودش تصویرسازی کند.

اهمیت قصه و کودکان بر رشد فرهنگی و اعتقادی

در اهمیّت قصّه برای کودکان می‌توان گفت: «پرورشی که روح کودکان از راه قصّه به دست می‌آورند، به مراتب بیش‌تر از تربیتی است که جسم آن‌ها با ورزش پیدا می‌کنند.» قصّه‌ها و افسانه‌ها همواره در رشد و کمال ذهنی و فرهنگی انسان‌ها مؤثّر بوده‌اند و به نوعی زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم، شیوهٔ کار و تولید آن‌ها و رفتار، تفکّر، احساس، مذهب، اخلاق و اعتقادات هر جامعه را نشان داده‌اند. قصّه‌گویی، هنر بسیار خوبی است. 

قصّه‌های خوب، سازنده‌ی شخصیت کودک است. همان قصّه‌های قدیمی که ما از مادر خودمان، از مادربزرگ و یا از پیرزن دیگری در کودکی شنیده‌ایم، امروز که مرور می‌کنیم، می‌بینیم در آن‌ها چه‌قدر حکمت وجود دارد! انسان، بعضی از خصال و تفکّرات خودش را که ریشه‌یابی می‌کند، به این قصّه‌ها می‌رسد. 

قصّه، مقوله‌ی خیلی مهمّی است؛ منتها قصّه‌های خوب. سعی کنید در این قصّه‌گویی و در این کار هنری، اولین چیزی را که در کودک ایجاد می‌کنید، ایمان باشد. هیچ‌چیز، معادل ایمان نیست. شما از این بچه، هرچه بخواهید بسازید، باید در او ایمان به وجود آورید. بدترین ضربه‌ای که امپراتوری خبری و هنری زد، این بود که شبکه‌ی عظیم فساد در دنیا را در این سال‌های متمادی راه انداخت-که متأسّفانه در دوره‌ی پهلوی، پَرش ما را هم گرفت-هُرهُری مذهبی و بی‌ایمانی را رواج داد.[1] 

قصه های زندگی دوران کودکی اهل بیت(ع)

مهم‌ّترین قصّه‌ها، قصّه‌های زندگی دوران کودکی اهل بیت(ع) است که بهتر است از همان کودکی به کودکان آموخته شود که در بیان این قصّه‌ها خوب است به نکات زیر هم توجّه شود:

1. در بیان این قصّه‌ها برای کودکان باید از جنبه‌های خوب و مورد پسندِ آن‌ها به موضوع پرداخته شود.
2. در قصّه‌ها بیش تر باید دلاوری‌ها، قهرمانی‌ها و ... و هم چنین مهربانی‌ها و محبت‌ها و ... ائمه(ع) آورده شود.
3. روضه‌های داغ و نکاتی که دل کودکان را به درد می‌آورد برای سنین زیر شش سال مناسب نیست و باعث می‌شود اثرات مخرّب روی روان آن‌ها بگذارد.
4. هدف اصلی از بیان این قصّه‌ها‌، شناساندن اهل بیت(ع) باشد تا ضمن آشنایی کودکان با آن شخصیّت، دوستی و الفتی در آن‌ها نسبت به آن شخصیّت ایجاد کند تا دلشان به آن سمت کشیده شود.
5. در پایان می توان گفت: قصّه‌هایی خوب هستند که برای کودکان جذّاب، عمیق، شیرین و ... و هماهنگ با تجربه‌ها، نیازها‌، علایق و توانایی‌هایشان‌ باشند و به کنجکاوی‌ها و آرمان‌های بلند پروازانه آن‌ها پاسخ دهند‌. تخیّل کودکان را تقویت ‌کنند و بر تجربه‌هایشان بیافزایند. به آن‌ها لذّت شنیدن ‌دهند و آن‌ها را به خواندن قصّه‌های زندگی اهل بیت(ع) علاقه‌مند سازند.

برای آشنایی با دیگر مهارت‌های موردنیازتان می‌توانید با یک کلیک روی هرکدام به آن دسترسی داشته باشید:

1. کلاسداری
2. اسباب‌بازی
3. نقد داستان
4. تربيت برتر
5. جدول قرآنی
6. پوشش مربّی
7. قصه‌های قرآن
8. قصه حیوانات
9. اشعار کودکانه
10. پرسش و پاسخ
11. مهارت «پایان»
12. مهارت «بازی»
13. مهارت «شروع»
14. مخاطب شناسی
15. پرسش استاندارد
16. اطلاعاتی از قرآن
17. مهارت «تدریس»
18. بیست اصل تربیتی
19. مهارت «نویسندگی»
20. مهارت‌ «قصّه‌گویی»
21. مهارت «شعرخوانی»
22. شیوه «تنظیم محتوا»
23. مهارت «تابلونویسی»
24. مهارت «رنگ آمیزی»
25. مهارت «فرزندپروری»
26. مهارت آموزش «مفاهیم قرآنی»

نوشته از: محمدرضا عابدی

پانویس:

[1] . مقام معظم رهبری در دیدار مسئولین کانون پرورش کودکان و نوجوانان 23/2/1377

منابع:

1. افسون افسانه‌ها، برونو بتلهایم، ترجمهٔ اختر شریعت زاده، تهران: انتشارات هرمس، ۱۳۸۱
2. برایم بخوان. برنیس ای. کولینان، ترجمهٔ فاطمه امین ناصری، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۲.
3. هنر و فن قصه گویی. الین گرین. طاهره آدینه پور. تهران: نشر ابجد، ۱۳۷۸، ترجمه و تدوین: فرمهر منجزی.
4. Straight Talk About Reading,Susan L.Hall and Louisa C.Moats.Published by Contemporary Books‎