مشخصات برنامه درسی اولين مؤمن
نام درس:
اولين مؤمن
موضوع:
مناسبت‌ها
مخاطب:
دانش آموزان مقطع متوسطه ۱ (کلاس‌های 7 تا 9)
هدف كلی:
دانش‌آموزان در این درس با برخی از ویژگی‌ها و داستان زندگی و شهادت امام علی (ع) آشنا می‌شوند.
اهداف جزئی:
دانش‌آموزان در این درس با موارد
زیر آشنا می‌شوند.
- برخی از ویژگی‌های امام علی (ع)
- داستان شهادت امام علی (ع) در ماه رمضان
- سیره و رفتار امام علی (ع) در برخورد با دیگران
هدف رفتاری (خروجی):
انتظار می‌رود دانش‌آموزان در پایان درس بتوانند برخی از فضیلت‌ها و ویژگی‌های امام علی (ع) را بازگو نمایند.
روش‌های مناسب تدریس:
۱. توضیحی ۲. فعال (داستان، جدول و ...)
رسانه‌های آموزشی:
۱. تابلو، ۲. کارت و ۳. ...،
اولين مؤمن[1]
برنامه درسی اولين مؤمن
به نام خدای جهان‌آفرین
به این آفرینش هزار آفرین
***
به نام آن خداوندی كه نامش
كند آرام قلب بندگانش
سلام به شما دانش‌آموزان روزه‌دار و آشنای با قرآن! برنامه را با جدول قرآنی چنين شروع مي‌كنيم. شما قرآن‌ها را بگشاييد. حالا با توجه به فهرست سوره‌های قرآن درباره اسامي سوره‌های قرآن سؤال مي‌پرسم. پاسخ‌ها را داخل تصوير قرآن مي‌نويسم. پس از آن بايد پيامي كه داخل آن است و به‌صورت رمزی نوشته‌شده است را به دست آوريد. آماده هستيد. پس به سؤال‌ها خوب گوش كنيد.
- کدام سوره به نام حشره‌ای است كه سست‌ترین خانه‌ها را می‌‌سازد؟ عنكبوت
- کدام سوره معنایش زمین‌لرزه است؟ زلزله
- کدام سوره به نام فلزی معروف است؟ حدید
- کدام سوره به معنای زیانكاری، افسوس و پشیمانی است؟ راهنمایی: یكی از نام‌های قیامت «افسوس خوردن» که اول آن ت و آخرش ن، سوره ۶۴ است.تغابن
- کدام سوره به نام عیب‌جویی و سخن‌چینی است؟ همزه
- کدام سوره سه‌حرفی به نام پیروزی است؟ فتح
- کدام سوره به معنای برزخ، مکانی بین بهشت و جهنم است؟ راهنمایی: جِ عُرف؛ مکان‌های بلند و هفتمین سوره قرآن. اعراف
- کدام سوره به نام بادهای پراکنده‌کننده است؟ راهنمایی: سوره ۵۱، جمع واژه ِ ذاریه: باد افشاننده که چیزها را ببرد. ذاریات
- کدام سوره در جزءسی، به معنای فرشتگانی است كه مأمور گرفتن جان انسان‌هایند؟راهنمایی: سوره ۷۹ و با حرف «ن» شروع می‌شود.نازعات
- کدام سوره به معنی به‌زانو درآمدن مردم است؟ راهنمایی: سوره ۴۵که سه بار کلمه ربّ در آن تکرار شده است. جاثیه
- کدام سوره به معنی فرشتگان صف بسته است؟ راهنمایی: سوره ۳۷که ملائكه با بال‌های گشوده،صف‌کشیده‌اند. صافّات
- کدام سوره آخرین حرف نامش و آخر تمام ۳ آیه آن حرف «ر» است؟ راهنمایی: سوره ۱۰۸ که کوتاه ترین سوره قرآن و نام چشمه ای در بهشت است.کوثر
- کدام سوره به معنی پیامبر خوش سیما است؟ یوسف
- کدام سوره به معنی دود است؟ دخان
- کدام سوره عبادت یک‌شب را از هزار ماه عبادت بهتر می‌داند؟ قدر
- کدام سوره به نام قوم عاد است؟ راهنمایی: مطابق آیهٔ ۶۵اعراف بر قوم عاد فرستاده‌شده است.هود
با تشكر از همه شما روزه‌داران آشنای با قرآن كه نام پانزده سوره از سوره‌های قرآن را گفتيد و معنای آن ها را دانستید. حالا نوبت به اين رسيد كه پيام جدول قرآنی را هم به دست آوريد. به اين راهنمايی، خوب توجه كنيد: اگر حرف اول پاسخ يك و حرف دوم از پاسخ رديف دوم و حرف سوم از پاسخ رديف بعدي و بالاخره حرف چهارم پاسخ سؤال چهارم را در جدول قرآنی كنار هم قرار دهيد و به همين صورت دوباره از رديف پنجم، نُهم و سیزدهم شروع به حركت كنيد، پيام هم در جدول قرآنی به دست مي‌آيد. احسنت به اين دوست خوب شما كه پيام را به دست آورد. من هم این پيام را «علی (ع) بهترين آفریده» در سه کارت به صورت «پشت و رو» و با دو زبان فارسی و عربی نوشته ام تا با این پيام درزبان عربی هم آشنا شوید. البته با دو پرسش، حالا چه کسی می تواند بگوید:
- کدام امام در ده سالگی، ایمان آورد؟ امام علی (ع)
- «بهترين» در زبان عربی چه مي‌شود؟ خَيْر من هم واژه
- «آفریده» را خودم برای شما به عربی ترجمه مي‌كنم: الْبَرِيَّه[2]
اگر اين سه كلمه در کارت ها را كنار هم قرار دهيم، ترجمه اين جمله: «علي (ع) بهترين آفریده» در زبان عربی به دست مي‌آيد: «عَلِيٌّ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ»
6 ویژگی امام علی(ع) از زبان پیامبر(ص)
برای این که بدانیم: چه كسي اين سخن را در فضيلت حضرت امام علي (ع) فرموده است؟ به يک حدیث که حکایتی کوتاه است، خوب گوش كنيد: جابر بن عبدالله انصاری از اصحاب و یاران پيامبر (ص) مي‌گويد: روزی در مكه، كنار پيامبر (ص) نشسته بوديم كه امام علی (ع) هم از دور می آمد تا به جمع ما بپيوندد. پيامبر (ص) فرمود: «برادرم مي‌آيد.»
سپس پیامبر (ص) رو به كعبه كرد و فرمود: «قسم به خدايی كه جانم در دست اوست، همانا اين شخص و شيعيانش رستگاران در روز قيامت هستند.» سپس امام علی (ع) را اینگونه معرفی كردند: همانا او... . برای دانستن کلام پيامبر (ص) به اين شش «كُم»[3] كه مي‌نويسم، دقت كنيد و به سوال ها پاسخ صحیح دهید تا با شش ویژگی امام علی (ع) از زبان پيامبر (ص) آشنا شوید:
- 1. امام علی (ع) در چندسالگی، ایمان آورد؟ ۱۰ سالگی
- 2. آیا از مردان كسی قبل از او به پیامبر (ص) ایمان آورده بود؟ خیر
- كُم
- كُم
- كُم
- كُم
- كُم
- كُم
- 1. امام علی (ع) اولين شخص است كه به پيامبر (ص) ايمان آورد. بنابراين «كُم» اول به اين صورت خواهد شد: « إِنَّهُ أَوَّلُكُمْ إِيمَاناً »
- 2. وفادارترين به عربی چه مي‌شود؟ أَوْفَا. دومين ویژگی امام علی (ع) اين است: او وفادارترين شما به پيمان خداوند است: « أَوْفَاكُمْ بِعَهْدِ اَللَّهِ »
- 3. امام علی (ع) هميشه آماده اجرای دستورات خدا بود. لذا پيامبر (ص) برای سومين ویژگی امام علي (ع) اين جمله را فرمود: « أَقْوَمُكُمْ بِأَمْرِ اَللَّهِ »
- 4. امام علی (ع) با مردم رفتاری مناسب داشت، به نام...؟ عدالت. لذا پيامبر (ص) اين جمله را فرمود: « أَعْدَلُكُمْ فِي اَلرَّعِيَّةِ »
- 5. امام علی (ع) بيت‌المال را بين مردم به‌صورت مساوی تقسيم مي‌كرد، پيامبر (ص) برای پنجمين ویژگی امام (ع) فرمود: « أَقْسَمُكُمْ بِالسَّوِيَّةِ »
- 6. بالاخره چون عظمت و بزرگي او در نزد خداوند از همه بالاتر بود، این‌چنین پيامبر (ص) اين جمله را برای توصيف آخرين ویژگی امام علي (ع) فرمود: « وَ أَعْظَمُكُمْ عِنْدَ اَللَّهِ مَزِيَّةً »
جابر گويد: پس‌ازآن اين آيه قرآن نازل شد: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَـٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ؛ در حقيقت كسانى كه ایمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، آنان‌اند كه بهترين آفریده.» پس‌ازآن هرگاه امام علي (ع) به جمع اصحاب پيامبر (ص) وارد مي‌شد، اصحاب مي‌گفتند: « خَيْرُ الْبَرِيَّةِ؛ بهترين آفریده » آمد.[4]
آيا در قرآن نامی از امام علی (ع) ذکرشده است؟
- خير. در قرآن نامی از این « خَيْرُ الْبَرِيَّةِ؛ بهترين آفریده » امام علی (ع) نيامده است، اما در بسياری از موارد درباره فضيلت های امام علي (ع) این « بهترين آفریده » آيه‌ای نازل‌شده است؛ مانند همين آيه ۷ سوره بينه و يا سوره انسان/سوره۷۶، آیه۹ که به معرفی شخصیت ممتاز و برجستگی‌های آن خانواده و بخشش امام علی (ع) كه به مسكين و يتيم و اسير كمك كردند و یا در بسياری از آيات ديگر قرآن به فضيلت های امام علي (ع) پرداخته شده است.(1)
روایتی از فضیلت علم و دانش حضرت علی(ع)
درباره فضيلت علم و دانش حضرت علی (ع) چه کسی می تواند به نمونه ایی که تا کنون شنیده است، اشاره ایی کند؟ خوب است ابتداء به اين داستان توجه كنيد: جمعیت زیادی دور امام علی (ع) حلقه‌زده بودند. مردی وارد مسجد شد و پرسید: «یا علی! سؤالی دارم، علم بهتر است یا ثروت؟»، امام (ع) در پاسخ گفت: «علم؛ زیرا علم میراث انبیاست و مال و ثروت میراث قارون و فرعون و هامان و شداد.» مرد که پاسخ سؤال خود را گرفت، سکوت کرد.
در همین هنگام مرد دیگری وارد مسجد شد و پرسید: «ابوالحسن! سؤالی دارم، می‌توانم بپرسم؟» امام (ع) فرمود: «بپرس!»، مرد پرسید: «علم بهتر است یا ثروت؟»، امام (ع) فرمود: «علم؛ زیرا علم تو را حفظ می‌کند، ولی مال و ثروت را تو مجبوری حفظ کنی.» نفر دوم هم قانع شد و نشست. در همین حال، سومین نفر وارد شد، او نیز همان سؤال پرسید. امام (ع) فرمود: «علم؛ زیرا برای شخص عالم دوستان بسیاری است، ولی برای ثروتمند دشمنان بسیار!»
هنوز سخن امام (ع) به پایان نرسیده بود که نفر بعد وارد مسجد شد. او نشست، عصای خود را جلواش گذاشت و پرسید: «یا علی! علم بهتر است یا ثروت؟» امام (ع) فرمود: «علم؛ زیرا اگر از مال انفاق کنی کم می‌شود؛ ولی اگر از علم انفاق کنی و آن را به دیگران بیاموزی بر آن افزوده می‌شود.» پنجمین نفر که مدتی قبل وارد مسجد شده بود و منتظر بود، با تمام شدن سخن امام (ع) همان سؤال را تکرار کرد. امام (ع) در پاسخش فرمود: «علم؛ زیرا مردم شخص پول‌دار و ثروتمند را بخیل می‌دانند، ولی از عالم و دانشمند به بزرگی و عظمت یاد می‌کنند.»
با ورود نفر ششم سرها به عقب برگشت، مردم با تعجب نگاهش کردند، یکی از میان جمعیت گفت: «حتماً این هم می‌خواهد بداند که علم بهتر است یا ثروت!»، کسانی که صدایش را شنیده بودند، پوزخندی زدند. مرد نشست و با صدای بلند پرسید: «یا علی! علم بهتر است یا ثروت؟»، امام (ع) نگاهی به جمعیت کرد و فرمود: «علم؛ زیرا ممکن است مال را دزد ببرد، اما ترس و وحشتی از دست برد به علم وجود ندارد.» مرد ساکت شد.
همهمه‌ای در میان مردم افتاد؛ چه خبر است امروز! چرا همه یک سؤال را می‌پرسند؟ نگاه متعجب مردم گاهی به امام (ع) و گاهی به تازه‌واردها دوخته می‌شد. در همین هنگام هفتمین نفر که کمی پیش از تمام شدن سخنان امام (ع) وارد مسجد شده بود و در میان جمعیت نشسته بود، پرسید: «یا ابوالحسن! علم بهتر است یا ثروت؟» امام (ع) فرمود: «علم؛ زیرا مال به‌مرورزمان کهنه می‌شود، اما علم هرچه زمان بر آن بگذرد، پوسیده نخواهد شد.»
در همین هنگام هشتمین نفر وارد شد و همان پرسش را پرسید. امام (ع) در پاسخش فرمود: «علم؛ برای اینکه مال و ثروت فقط هنگام مرگ با صاحبش می‌ماند، ولی علم، هم در این دنیا و هم پس از مرگ همراه انسان است.» سکوت، مجلس را فراگرفته بود، کسی چیزی نمی‌گفت.
همه از پاسخ‌های امام (ع) شگفت‌زده شده بودند که نهمین نفر هم وارد مسجد شد و در میان بهت و حیرت مردم پرسید: «یا علی! علم بهتر است یا ثروت؟»، امام (ع) درحالی‌که تبسمی بر لب داشت، فرمود: «علم؛ زیرا مال و ثروت انسان را سنگ دل می‌کند، اما علم موجب نورانی شدن قلب انسان می‌شود.» نگاه‌های متعجب و سرگردان مردم به در دوخته‌شده بود، انگار که انتظار دهمین نفر را می‌کشیدند.
در همین حال مردی که دست کودکی در دستش بود، وارد مسجد شد. در آخر مجلس نشست. مشتی خرما با مهربانی به کودک داد. به روبه‌رو چشم دوخت. مردم که فکر نمی‌کردند دیگرکسی چیزی بپرسد، سرهایشان را برگرداندند که در این هنگام مرد پرسید: «یا ابوالحسن! علم بهتر است یا ثروت؟»، نگاه‌های متعجب مردم به عقب برگشت.
با شنیدن صدای علی (ع) مردم به خود آمدند: “علم؛ زیرا ثروتمندان تکبر دارند تا آنجا که گاه ادعای خدایی می‌کنند، اما صاحبان علم همواره فروتن و متواضع‌اند.» فریاد هیاهو و شادی و تحسین مردم مجلس را پر کرده بود. سؤال‌کنندگان، آرام و بی‌صدا از میان جمعیت برخاستند. هنگامی‌که آنان مسجد را ترک می‌کردند. صدای امام (ع) را شنیدند که می‌گفت: «اگر تمام مردم دنیا همین یک سؤال را از من می‌پرسیدند، به هرکدام پاسخ متفاوتی می‌دادم.» (2)
- با وجود تصریح و مشخص شدن مصداق امام پس از پیامبر (ص) در قرآن آن‌هم به‌گونه‌ای که هرگونه شک و تردید را از بین می‌برد، دیگر نیازی به ذکر نام امام علی (ع) در قرآن نبود و روش قرآن در ارائه مطالب این نیست که تمام مطالب را به نحو تمام و کمال بازگو کند بلکه از سیر درآیات و روایاتی چنین به دست می‌آید که خداوند مردم را برای بیان یا حتی طرح اولیه بسیاری از مطالب به پیامبر (ص) ارجاع می‌دهد و ایشان نیز سوای از تصریح قرآن و بلکه به دستور پیامبر (ص)، امام علی (ع) را در مواقع مختلف با نشان دادن و تصریح به نام و... برای جانشینی پس از خود معرفی کرده‌اند و برای پس از ایشان، فرزندانشان را یکی پس از دیگری با ذکر نام مشخص کرده‌اند. سوای از این مطالب، اگر نام ائمه (ع) در قرآن ذکر می‌شد تبعاتی داشت که به مصلحت جامعه اسلامی نبود لذا خداوند از این کار صرف‌نظر کرده است و معتقدیم هر انسان انصافی در صورت توجه تعمق در این مطالب و رجوع به منابع تاریخی، با کنار گذاشتن تعصب، حقیقت را خواهد یافت.
- «الکشکول» یوسف بحرانی ، ج ۱، ص ۲۷. به نقل از امام علی (ع)، ص ۱۴۲.الکشکول مجموعه ایی 3 جلدی حاوی: نکات و مباحث و فواید بی‌شمار علمی، ادبی، تاریخی، تفسیری، احادیث پیامبر (ص) ائمه (ع)، نثر، نظم، داستان‌های سرگرم‌کننده و تراجم اشخاص است. در بخش‌هایی هم به‌طور جداگانه ابیاتی بدیع از سخن‌پردازان بزرگ آورده است. قابل‌ذکر است که یوسف بحرانی، منابع و مصادر هر آنچه از: احادیث، تواریخ، قصه‌ها، حکایات، تراجم، اشعار، قصیده‌ها و مطالب دیگر را که گردآوری نموده، ذکر کرده و این، یکی از مزایای کتاب است. مؤلف در گزینش اشعار شاعران گذشته، اعمال سلیقه نموده و سروده‌هایی نغز و لطیفه‌هایی آموزنده را برگزیده، زیرا خود، دارای طبع شعر عالی و ذوق ادبی ظریفی بوده است و این، یکی دیگر از ویژگی‌های این اثر است.
خطبه عدالت امام علی(ع)
درباره عدالت امام علی (ع) هم خوب است به اين خطبه‌ای كه امام (ع) در هنگام حکومت و زمامداری خود در شهر كوفه ايراد كرده، توجه كنيد كه توسط يكي از دوستانتان قرائت مي‌شود:
- سوگند به خدا! اگر تمام شب را بر روي خارهای سَعدان به سر ببرم و يا با غُل و زنجير به این‌سو و آن‌سو كشيده شوم، خوش‌تر دارم تا خدا و پيامبرش را در روز قيامت، در حالي ملاقات كنم كه به بعضي از بندگان ستم كرده و چيزی از اموال عمومي را غصب كرده باشم. چگونه بر كسی برای نفس خويش ستم‌کنم كه به‌سوی كهنگي و پوسيده شدن پيش مي‌رود و در خاك، زماني طولاني اقامت مي‌كند؟
- به خدا سوگند! برادرم عقيل را ديدم كه به‌شدت تهيدست شده بود و از من درخواست مي‌كرد تا يك‌مَن از گندم‌هاي بيت‌المال را به او ببخشم. كودكانش را ديدم كه از گرسنگي داراي موهاي ژوليده و رنگشان تيره شده است، گويا با نيل، رنگ‌شده بودند. پی‌درپی مرا ديدار و درخواست خود را تكرار مي‌كرد. چون به گفته‌هاي او گوش دادم، پنداشت كه دين خود را به او واگذار مي‌كنم و به‌دلخواه او رفتار و از راه و رسم عادلانه خود دست برمي‌دارم.
- روزی آهني را در آتش گداختم و به جسمش نزديك كردم تا او را بيازمايم. پس همانند بيمار از درد فرياد زد و نزديك بود از حرارت آن بسوزد. به او گفتم: «ای عقيل! گريه كنندگان بر تو بگريند. از حرارت آهنی مي‌نالی كه انسانی به بازيچه آن را گرم ساخته است، اما مرا به آتش دوزخی مي‌خوانی كه خدای جبارش باخشم خود، آن را گداخته است؟ تو از حرارت ناچيز مي‌نالی، ولي من از حرارت آتش الهی ننالم؟»[5]
خطبه پیامبر(ص) درباره ماه مبارک رمضان
با تشكر از ايشان كه خيلی گرم و با حرارت ترجمه اين خطبه را براي ما خواند. من هم آخرين قسمت از خطبه پيامبر (ص) درباره ماه مبارك رمضان را برای شما نقل مي‌كنم: ای مردم! درهای بهشت در اين ماه گشوده است. پس از خدا بخواهيد كه آن را بر روی شما نبندد. درهای جهنم بر روي شما بسته است. پس از خدا بخواهيد كه آن را بر روی شما نگشايد. شيطان هم در غل و زنجير است. پس از خدا بخواهيد كه او را بر شما مسلط نگرداند. اميرالمؤمنين (ع) در اين هنگام از پيامبر (ص) پرسيد: «اي رسول خدا! برترين و با فضيلت‌ترين كارها در اين ماه چيست؟»
حضرت (ص) فرمود: «برترين كار دوري از گناه است.» سپس ايشان گريستند. پرسيدم: «اي رسول خدا! چه چيز موجب گريه شما شد؟» حضرت (ص) فرمود: «اي علي! گريه من براي تو است كه در اين ماه خون تو را مباح می‌شمارند. گويا مي‌بينم تو را كه مشغول نماز هستی و شقي‌ترين افراد بر فرق تو ضربه‌اي مي‌زند كه با آن محاسن تو به خون سرت رنگين مي‌شود.» امام علي (ع) گويد: از پيامبر (ص) پرسيدم: «آيا در آن هنگام دين من به‌سلامت است؟» پيامبر (ص) فرمود: «آري، تو در سلامت از دينت هستي؟»[6] امام علي (ع) همواره به ياد اين وعده پيامبر (ص) بود تا در شب ۱۹ ماه مبارك رمضان توسط شقي‌ترين و بدبخت‌ترين افراد، يعنی ابن ملجم فرق مباركش شكافته شد و به شهادت رسيد.
شما هم با زدن بر سينه در شهادت اين امام مظلوم هم‌نواي با پيامبر (ص) و ملكوتيان شويد:
نــالــه كـن ای دل بــه عـزای علی
گریه كن ای دیده برای علی
***
كعبه ز كف داده چو مولود خویش
گشتـه سیـه‌پـوش عزای علی
***
عــمــر عـلـی، عـمـره مـقبوله بود
هر قدمش سعی و صفای علی
***
دیـده زمـزم، كـه پـر از اشـك شد
یــاد كـنـد زمــزمـه‌های علی
***
تـیـغ شـهـادت سـر او را شــكافت
كـوفـه بـود، كـوه مـنای عـلی
***
مـنـبـر و مـحـراب كـشـد انـتـظار
تـا كـه زنـد بـوسه به‌پای علی
***
مـــاه دگـر در دل شــب نـشـنـود
صـوت مـنـاجات و دعای علی
***
آه كـه مـحـروم شـد امـشـب دگر
چــشـم یـتـیمـان ز لقای علی
***
مـانـده تـهـی سـفـره بـیـچـارگان
مـنـتـظـر نـــان و غـذای علی
***
وای امــیــر دو سـرا كــشــته شد
خــانــه غـم گشته سرای علی
وای علی كشته شد، شیر خدا كشته شد [7]
[1] يادآورى هاى پيش از تدريس:
یک - با توجه به اینکه اين درس ممكن است در نگاه اول كمى سخت به نظر آيد، پيشنهاد مى شود براى تدريس از مهارت بحث گروهى بهره گرفته شود. براى آشنايى با اين مهارت و چگونگى اجراى آن به کتاب روش‌های پیشرفته تدریس از: شراره حبیبی،ناشر: انتشارات آوای نور،سال چاپ: 1393، با موضوع تدریس اثربخش مراجعه فرماييد.
دو - سعى كنيد در توضيح درس از مثالهاى مختلفى استفاده كنيد. براى اين كار لازم است ابتدا درس را با دقت مطالعه كرده و مثال هايى را براى هر قسمت در نظر بگيريد.
سه - براى آگاهى از پيش دانسته ها و معلومات ورودىِ مخاطبان، در مورد اين درس، پرسش هایي را قبل از شروع جلسه يا پيش از ارائه هر مبحث از مخاطبان خود بپرسيد. پاسخ هاى آن‌ها به شما كمك مى كند كه بدانيد نقطه آغاز تدریس را از كجا شروع كنيد، چه مطالبى را بیشتر توضيح دهيد، چه مطالبى را حذف كنيد و بر چه مطالبى بيشتر تأكيد نماييد. علاوه بر اين، طرح سؤال هاى آغازين، جلسه تدریس را پرتحرّك و پويا مى سازد و انگيزه فراگيرى را در مخاطبان افزايش مى دهد. حسين حقيقت.
- [2]. در لغت به آفريدگان، آفريده شده، خلق و مردم «بَرِيَّه» گویند.
آیه خَيْرُالْبَرِيَّةِ:
(إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَـٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ؛
در حقيقت كسانى كه گرويده و كارهاى شايسته كرده‌اند، آن‌اند كه بهترين آفریدگان‌اند.)
آیه ۷ از سوره بینه است که بر اساس روایات از پیامبر (ص) به جایگاه معنوی علی بن ابی طالب (ع) و شیعیان آن حضرت اشاره دارد.
هنگامی‌که این آیه نازل شد پیامبر خطاب به حضرت علی (ع) فرمود:
«هو أنت و شیعتک، تأتی أنت و شیعتک یوم القیامة راضین مرضیین؛
یا علی! آن (خیرالبریه) تو و شیعیانت هستید. تو و شیعیانت روز قیامت درحالی‌که شما از خدا خشنود و خدا از شما خشنود است، می‌آیید.»
حاکم الحسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفصیل فی الآیات النازله فی اهل البیت، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ ق، ج ۲، ص ۳۵۸. ناس: (ع اِ) اسمی است که برای جمع وضع‌شده مثل قوم و رهط. واحدش انسان است؛ و بر انس و جن اطلاق می‌شود و اغلب بر انس؛ و گفته‌اند که اصلش اناس است که جمع انس باشد و این جمعی است نادر که با آوردن الف و لام بر سر آن فاء آن حذف‌شده است. (از معجم متن اللغة و اقرب الموارد) مردمان از آدمی و پری. جمع انس است و اصل آن اناس است به ضم اول و جمعی نادر است، پس تخفیف یافته و «ال» بر آن داخل شده است. (از منتهی الارب و آنندراج) مردمان. (ترجمان علامه ٔ جرجانی) مردمان. لفظ اسم جنس است، در واحد و جمع هر دو استعمال می‌شود. (فرهنگ نظام). به معنی یک آدم و به معنی آدمیان، مفرد و جمع آمده است. (آنندراج از غیاث اللغات). مردمان. مردم. (ناظم الاطباء)
مربي شش كُم را به‌صورت عمودي زير هم مي‌نويسد و با توضيحات كافي، آن را كامل مي‌كند. جابر بن عبدالله انصاری ( ۶۸ق تا ۷۹ق ) صحابی پیامبر (ص) و راوی حدیث لوح که دربردارنده نام امامان (ع) از زبان پیامبر (ص) است. پیوند میان پیامبر(ص) و جابر محبت‌آمیز و دوستانه بود. پیامبر(ص) به وی بشارت عمر طولانی داد. گرچه جابر در ماجرای سقیفه از یاران حضرت علی(ع) نبود، چندی بعد به ایشان پیوست و از یاران وفادار و مخلص اهل بیت(ع) شد.
وی هم‌چنین در سلسله راویان احادیث مشهور مانند حدیث غدیر، حدیث ثقلین و حدیث شهر علم نیز قرار دارد. وی راوی حدیث جابر بوده که در آن، پیامبر (ص) امامان پس از خود را نام برده است. جابر را از اصحاب پنج امام از امام علی (ع) تا امام باقر (ع) دانسته‌اند. او پس از واقعه عاشورا، نخستین زائر امام حسین (ع) بود که در روز اربعین به کربلا رسید. او سلام پیامبر (ص) را به امام باقر (ع) رساند. در ایران نیز عده‌ای از نسل او هستند که مشهورترین آنان شیخ مرتضی انصاری است. جابر در جنگ صفین از لشکریان امام علی(ع) بود.
در نگاه جابر، علی(ع) چنان مقامی داشت که در زمان حیات پیامبر (ص)، میزان حق تلقی می‌شد و منافقان را با بغض داشتن به او می‌شناختند. سخن معروف جابر درباره حضرت علی(ع) «علی خیر البشر»، الهام‌بخش جعفر بن احمد قمی شد تا در کتابش به نام نوادر الاثر فی علی خیر البشر، یک‌سوم روایات خود را از جابر نقل کند. جابر در اواخر عمر نابینا شد و یک سال در مکه زیست و سرانجام در مدینه درگذشت. محمدبن عمر کشی، اختیار معرفة الرجال، [تلخیص] محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد: ۱۳۴۸ش، ص۴۱ـ۴۲؛ نیز رجوع کنید به کلینی، الاصول من الکافی، ج۱، ص۴۶۹ـ۴۷۰؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۵۴، ص۲۷۵ـ۲۷۶.
وَ ذُكِرَ بَعْضُهُ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِذْ جَاءَهُ عَلِيٌّ فَقَالَ قَدْ جَاءَكُمْ أَخِي ثُمَّ اِلْتَفَتَ إِلَى اَلْكَعْبَةِ فَضَرَبَ بِيَدِهِ وَ قَالَ وَ اَلَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّ هَذَا وَ شِيعَتَهُ هُمُ اَلْفَائِزُونَ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ أَوَّلُكُمْ إِيمَاناً مَعِي وَ أَوْفَاكُمْ بِعَهْدِ اَللَّهِ وَ أَقْوَمُكُمْ بِأَمْرِ اَللَّهِ وَ أَعْدَلُكُمْ فِي اَلرَّعِيَّةِ وَ أَقْسَمُكُمْ بِالسَّوِيَّةِ وَ أَعْظَمُكُمْ عِنْدَ اَللَّهِ مَزِيَّةً قَالَ وَ نَزَلَتِ اَلْآيَةُ إِنَّ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّٰالِحٰاتِ أُولٰئِكَ هُمْ خَيْرُ اَلْبَرِيَّةِ قَالَ فَكَانَ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِذَا أَقْبَلَ عَلِيٌّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالُوا قَدْ جَاءَ خَيْرُ اَلْبَرِيَّةِ .
از جابر بن عبدالله انصاری است که ما خدمت پیامبر (ص) کنار خانه خدا نشسته بودیم علی (ع) به‌سوی ما آمد، هنگامی‌که چشم پیامبر (ص) به او افتاد فرمود: برادرم به سراغ شما می‌آید سپس رو به کعبه کرد: به خدای این کعبه قسم که این مرد و شیعیانش در قیامت رستگاران‌اند سپس رو به‌سوی ما کرد و افزود: به خدا سوگند او قبل از همه شما به خدا ایمان آورد و قیام او به‌فرمان خدا بیش از همه شما است، وفایش به عهد الهی از همه بیشتر و قضاوتش به‌حکم الله افزون‌تر و مساواتش در تقسیم (بیت‌المال) از همه زیادتر، عدالتش درباره رعیت از همه فزون‌تر و مقامش نزد خداوند از همه بالاتر است .
جابر می‌گوید: در اینجا خدا که این آیه را نازل فرمود و از آن به بعد هنگامی‌که علی (ع) می‌آمد یاران محمد (ص) می‌گفتند: بهترین مخلوق خدا بعد از رسول‌الله آمد. نزول این آیه در کنار خانه کعبه منافات با مدنی بودن سوره ندارد، زیرا ممکن است از قبیل نزول مجدد و یا تطبیق بوده باشد، بعلاوه بعید نیست که نزول این آیات در سفرهایی که پیامبر(ص) از مدینه به مکه آمده است واقع‌شده باشد، به‌خصوص اینکه راوی روایت جابر بن عبدالله انصاری است که در مدینه به حضرت ملحق شد و اطلاق مدنی بر اینگونه آیات بعید نیست .بحارالأنوار، جلد ۳۱، صفحه ۶۵۸ و تفسير البرهان،ج ۵، ص ۷۲۱، ح ۹.
- نهج‌البلاغه، خطبه ۲۲۴، ترجمه محمد دشتی، ص ۳۲۷.
- بحارالانوار، ج ۹۶، ح ۲۵، ص ۳۵۶.
- حبيب چايچيان (حسان)، ای اشك‌ها بريزيد.
