نظم و انضباط

مشخصات برنامه درسی نظم و انضباط

نام درس: آخرین سفارش

موضوع: اخلاق

مخاطب: دانش‌آموزان مقطع ابتدایی (سال چهارم تا ششم)

هدف كلّی: دانش‌آموزان در این درس با آخرین سفارش امام علی (ع) و آثار شگفت‌انگیز نظم و انضباط در زندگی آشنا می‌شوند.

اهداف جزئی: دانش‌آموزان در این درس با موارد زیر آشنا می‌شوند:

1. چگونگی آغاز هر کار؛
2. اسامی و نمادهای نظم در آفرینش؛
3. اهمیّت نظم و انضباط در جهان هستی؛
4. آثار نظم و انضباط در جهان هستی و زندگی؛
5. اهمیّت نظم و انضباط در بیان امام علی علیه السّلام؛
6. داستانی در اهمیّت نظم و انضباط در زندگی اهل‌بیت (ع).

هدف رفتاری (خروجی): انتظار می‌رود دانش‌آموزان بعد از درس در زندگی خود کوشش نمایند تا نظم و انضباط رعایت كنند و به آن اهمیّت دهند.

روش‌های مناسب تدریس: 1. توضیحی و 2. فعّال: (هم‌خوانی شعرهای کودکانه، پرسش و پاسخ، بازی باکارت، مسابقه و...)

رسانه‌های آموزشی: 1. تابلو؛ 2. تصویر؛ 3. كارت و ... .

مقدمه ای بر نظم و انضباط

برای آَنایی با نظم و انضباط لازم است بدانید: از اصل‌های مهم در مدیریت زمان، برنامه‌ریزی است. برنامه‌ریزی یا دیسیپلین در لغت به معنای نظم و انضباط است. به زبان ساده، انجام کار درست در زمان درست خود در طول یک روز یا یک هفته یا یک ماه و در حقیقت در مسیر رسیدن به اهداف را نظم و انضباط معنا می‌دهد. نظم و انضباط یعنی انجام کاری که دوست داریم درزمانی که دوست داریم و این یعنی برنامه‌ریزی و نظم و انضباط. کارهایی که باید انجام دهیم تا اصل نظم و انضباط در برنامه‌ریزی ما جاری باشد، عبارت است از: ابتدا کارهای خود را سنجیدن که درست است یا فقط آن‌ها را دوست دارید. تهیه لیست از کارها، اولویت‌بندی کارها، شروع با مهم‌ترین الویت، برای کارها مهلت انجام در نظر گرفتن. شاید با خود فکر کنید که اگر کاری که دوست دارید درزمانی که دوست دارید انجام بدهید احتمال موفقیت شما بیشتر است. گاهی علاقه در انتخاب کار، شرط اول نیست بلکه ...

چگونگی آغاز هر کار

بسم الله الرحمن الرحیم[1]

• اول به نام خدا که گل را رنگ و بو داد
• زشبنم لاله‌ها را آبرو داد
• ‚ دوم به نام خالق که بنده او هستیم
• ما به رسول و آلش صلوات می‌فرستیم
•  
• سوم دارم یه هدیه
• که بهترین کلامِ
• هدیه برای شما
• درستِ، اون سلامِ

ƒ بچه‌ها... سلام! حالتان خوبِ؟ حالا که الحمدلله سرحال و قبراقید ... آیا آماده هستید تا با استفاده از «کاغذ و تا»[2] این شکل را بسازیم. آفرین حالا کاغذ را 5 تا بزنید و با قیچی برش بزنید تا 5 تا از این شکل داشته باشیم:

چند تا سؤال بپرسم؟!...بله که آماده‌اید، امّا بعد از هر سؤال، ابتدا اجازه بگیرید، هر کس انتخاب شد، پاسخ دهد تا درصورتی‌که پاسخ صحیح داد، امتیاز او را، همراه نامش در تابلو برایش بنویسم. هرکس امتیازش بیش‌تر باشد می‌تواند جایزه خود را هم دریافت کند.[3] اکنون به شکل‌هایی که به ترتیب روی تابلو می‌کشم، دقّت کنید تا پاسخ پرسش‌ها را با جواب صحیح و درست بدهید:

12345

• نام علامت شماره 1 را که روی تابلو کشیدم، چیست؟[4]
• نام شکل شماره 2 که فاصله تمامی نقاط آن از مرکزش به یک فاصله می باشد، چیست؟[5]
• نام نزدیك ترین ستاره (دقت شود: ستاره نه سیاره) به زمین (با اشاره به شکل شماره 3) چیست؟[6]  آفرین! آفرین! صد آفرین! هزار و سیصد آفرین! ....... خوب و نازنین! بهترین ....... روی زمین.[7]
• به‌وسیلۀ چه دستگاه زمان‌سنجی وقت را می‌شناسند؟[8]
• پلیس با کدام ‌وسیله، حرکت اتومبیل­ ها را کنترل می‌کند؟

• فکر کنید خورشید طلوع کرده و ساعت ... صبح است. دوست ما می خواهد بعد از یک کار پُرتلاش به سوی خانه اش حرکت کند. او نام خانه­اش را از شما می­ پرسد. آماده اید. نام خانه او بگویید؟ البته ابتدا یک شعر کوتاه را کامل بشنوید، بعد از آن به سوالی که می­ پرسد، دقّت کنید تا  نام خانه او را بگوید؟[9]

آفرین! «کندو» نام لانۀ دوست ما «زنبور عسل» است. خوب است با هم، داخل آن هم برویم تا ببینیم اتاق های آن ها چه شکلی دارند؟ بله! شش‌گوشه هستند. چه زیبا!... چرا زنبورها کندوهایشان را 6ضلعی می سازند؟ چرا دایره یا مربع نیست؟ نام آن چه با زحمت فروان تولید می کنند، چیست؟ [11]

اسامی و نمادهای نظم در آفرینش

• «عسل» و «اَنار» سوغات کدام استان و شهر است؟(راهنمایی: این دو سوغاتی، یکی مظهر و نماد شیرینی از اردبیل است که از شهد و شیرۀ بعضی گل‌ها و گیا‌هان تهیّه می شود و یک خوراكی بسیار شیرین و دوست داشتنی استان اردبیل است و دیگری میوه هزاردانه که از خورکی های بسیار دوست داشتنی و نماد شهر ساوه از استان مرکزی است.) [12] حالا دوباره نگاهی به تابلو[13] می کنیم:

1. خوشید که در
2. ساعت ... صبح
3. طلوع می کند ...
4. با چراغ راهنمایی در خیابان ...
5. با خانه زنبور عسل «کندو» و نتیجه کار و تلاش او «عسل» آشنا می شویم و امّا اکنون بیایید

اهمیّت نظم و انضباط در بیان امام علی(ع)

تا با سخنی شیرین تر از عسل آشنا شویم. این سخن را در جدولی که در تابلو می کشم، می توانیم همه با هم تلاش کنیم و آن  را به دست آوریم. این سخن، آخرین سفارش کسی است که با مهربانی از فرزندانش می­ خواهد تا سفارش او را هرگز فراموش نکنند.[14] تا کنون دوست خوب شما آقای ... با پاسخ دادن به ... پرسش، بیشترین امتیاز را به دست آورده است. هر کس در ادامه با شرکت در مسابقه «پیام جدول» را صحیح بنویسد و امتیاز نهایی را در مسابقه پایایی به دست آورد، برنده جایزه است. [15] حالا که جدول با حرف هایی که در 14خانه نوشته شد، جدول کامل شد، حرف خانه اول، «ن» را بنویسیم. با رمز 3، خانه ها را 3تا 3تا می شماریم و به هر حرفی که می رسیم، آن را می نویسیم تا «پیام جدول» کامل شود.

داستانی در اهمیّت نظم و انضباط در زندگی اهل‌بیت(ع)

بله!... پیام جدول؛ «نظم و انضباط شخصی» است. این سخن، قسمتی از کلام کسی است آخرین سفارش او به فرزندانش و هر کس نوشته‌اش به او می‌رسد، است. چه کسی می‌تواند نام این شخصیّت بزرگ را بگوید؟ بله!... 

امام علی (ع) که فرمود: 

«شمارا (ای حسن و حسین) و همه خانواده و فرزندانم و هر کس را که نوشته من به او می‌رسد، به تقوای الهی و نظم و انضباط شخصی در کارهایتان سفارش می‌کنم.» 

 

امام علی (ع) به نظم و انضباط شخصی در کارهای فردی توجّه خاصّی داشت؛ زیرا مانند پیامبر (ص) به آن اهمیّت می‌داد. به این ۷ تصویر و ۷ کارت (پشت‌ورو) توجّه کنید. هر کس (از افراد منتخب) ابتدا با حرف‌ها کلمه مناسب بسازد، می‌تواند درباره هرکدام کمی توضیح دهد و امتیاز بگیرد. شروع می‌کنم: پیامبر (ص) به ...

1. آراستگی اهمیّت می داد. برای این کار به آ ی ن ه نگاه می‌کرد.                          
2. با ش ا ن ه موهای سر خودشان را با دقّت صاف و منظم می‌کرد.[16]
3. در مسافرت هم به نظم ظاهری خود توجّه داشتند و همیشه چند وسیله مورد نیازشان را، مانند: آ  ی  ن  ه،  ش  ا  ن  ه، م  س  و  ا  ک   و ق  ی  چ  ی  با خود همراه داشت. [17]
4. در باره نظم در خانه می‌فرماید: با رعایت  ن  ظ  ا  ف  ت  و پاکیزگی، آلودگی‌ها را از منزل دور سازید. [18]  

حضرت زهرا (س) مشغول پختن غذا برای خانواده خود بود. پیامبر (ص) به خانه ایشان آمد و با فاطمه (س) مشغول صحبت شد. امام علی (ع) نیز در گوشه‌ای کنار امام حسین (ع) خوابیده بود. در این هنگام، امام حسن (ع) بیدار شد و به پیامبر (ص) گفت: «پدر! تشنه‌ام». حضرت او را با مهربانی در آغوش گرفت تا او را از شیری که دوشیده بود به او بنوشاند. در این هنگام امام حسین (ع) نیز بیدار شد و ابراز تشنگی کرد. پیامبر (ص) فرمود: «فرزندم! برادرت از تو بزرگ‌تر است و زودتر از شما هم درخواست کرده است، نخست به او شیر می‌نوشانم»، ولی حسین خردسال (ع) نیز، کودکانه درخواست آب کرد. در این حال، فاطمه (س) عرض کرد: «پدر! گویا حسن (ع) را بیش‌تر از حسین (ع) دوست می‌دارید؟» پیامبر (ص) فرمود: خیر! هر دوی آن‌ها نزد من یکسان‌اند، ولی اول حسن (ع) درخواست آب کرده است. [19]

دستامونو می‌بریم بالا

باهمدیگه می‌کنیم دعا

***

می گیم خدا دوست داریم

جز تو امیدی نداریم

***

مریضا رو شفا بده

بارون به غنچه‌ها بده

***

یک کاری کن خدای ما

خدای مهربان ما

***

آدم‌ها مهربان باشن

همدل و هم زبون باشن

 (الهی آمین-الهی آمین)

**********************

**********************

با این دودست کوچکم

دست می‌برم پیش خدا

بادل پاک و روشنم

دعا کنم، دعا، دعا

***

آهای خدا، خدا، خدا

بشنو دعاهای مرا

دعا برای مادرم

دعا به شادی بابا

***

به خانه‌ها صفا بده

به‌جان ما وفا بده

(الهی آمین-الهی آمین)

(شعر: پروین دولت‌آبادی)
 

برای آشنایی با مهارت‌های موردنیازتان در تدریس می‌توانید با کلیک روی هرکدام از موارد زیر، به آن‌ها دسترسی داشته باشید:

1. شعر
2. اردو
3. مثل‌ها
4. مسابقه
5. گِل‌بازی
6. کلاسداری
7. اسباب‌بازی
8. نقد داستان
9. تربيت برتر
10. جدول قرآنی
11. پوشش مربّی
12. قصه‌های قرآن
13. قصه حیوانات
14. اشعار کودکانه
15. پرسش و پاسخ
16. مهارت «پایان»
17. مهارت «بازی»
18. مهارت «شروع»
19. مخاطب شناسی
20. پرسش استاندارد
21. اطلاعاتی از قرآن
22. مهارت «تدریس»
23. بیست اصل تربیتی
24. مهارت «نویسندگی»
25. مهارت‌ «قصّه‌گویی»
26. مهارت «شعرخوانی»
27. شیوه «تنظیم محتوا»
28. مهارت «تابلونویسی»
29. مهارت «رنگ آمیزی»
30. مهارت «فرزندپروری»
31. مهارت آموزش «مفاهیم قرآنی»

پی نوشت:

[1] . مربّی آیه: «بسم الله الرّحمن الرّحيم» را تابلو در بالای بنویسد.(توجّه: این آیه و آن چه از این به بعد در تابلو نوشته می شود و یا رسم می گردد، برای استفاده مجدد از آن ها، باید در تابلو باقی بماند.) 

[2] . مراحل ساخت در تصویر بالا 

[3] . مربّی از دانش آموزان بخواهد، برای پاسخ دادن ابتدا اجازه بگیرند، بعد جواب دهند، تا در ادامه کلاس حضورشان فعّال باشد. بهتر است مربّی ازقبل  در تهیّه جایزه مناسب برای دانش آموزان فعّال اقدام کند.

[4] . مربّی یک «.» را دقیقاً وسط تابلو می کشد. نقطه، علامتی ریز و خال‌مانند است که در زیر یا روی برخی حروف الفبا، مثل نقطۀ روی«خ» است. فصل مشترک میان هر دو خط را نقطه گویند.(از نفائس الفنون) چیزی که هیچ یک از ابعاد را چه طول و چه عرض و چه عمق ندارد، و به حس ادراک نشود جز با خط، چه آن نهایت خط است و بالانفراد جز به وهم ادراک نگردد.(از مفاتیح العلوم  با یادداشت مؤلف دهخدا)

[5] . مربّی دایره ایی زیبا وسط تابلو رسم می کند. دایره(circle) از ابتدایی‌ترین شکل های مختلف هندسی است که در زندگی انسان کاربردهای زیادی دارد. نخستین کاربرد دایره، چرخ بوده و در طول تاریخ الهام بخش فعالیت های آدمی بوده‌است. در تعریف آن باید گفت: شکلی گرد است که فاصله تمامی نقاط آن از نقطه ی ثابتی به نام مرکز به یک فاصله می باشدُ یا منحنی بسته ای است است در یک صفحه، که همه نقاط آن از یک نقطه ثابت به نام مرکز دایره به یک فاصله اند.(از فرهنگ نظام)

[6] . راهنمایی: ستاره ایی که ديگر سيّاره ها به دور آن می چرخند و از آن نور مي گریرند؟ مربّی اطراف دایره را با خط های کوتاه زیبا هاشور زده و دایره وسط تابلو را به شکل خورشید رسم می کند. مرکز انرژی منظومه شمسی خورشید است که نّه سیاره ی منظومه ی شمسی تقریباً بر روی یک صفحه به دور آن می چرخند. خورشید به دلیل نزدیکیش به ما درخشان تر و بزرگ تر از سایر ستارگان به نظر می رسد. خورشید(sun) در علم نجوم کره‌ای سوزان و گازی است که زمین و سیارات دیگر منظومۀ شمسی دور آن می‌گردند و از آن کسب نور و حرارت می‌کنند.

[7]. می توان با مراجه به: کتاب های احکام معیاری، احکام دو دقیقه ای، از واجبات چه می دانیم، نگاهی به فلسفه احکام، حجت الاسلام محمود اکبری، توضيح المسائل مراجع، ص 843، م 1495 و تحريرالوسيله، ج 1، القول فى صلاة الآيات، م 3؛ توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 843، م 1496، گریزی به یکی از نمازهای واجب(نماز آیات كه هنگام وقوع حوادث: خسوف و کسوف و زلزله و خطرات مي خوانند هم زد. البته باید مربّی با یک دایره کاغذی که به اندازه دایره روی تابلو از قبل تهیّه کرده، روی خورشید قرار دهد.(خورشید گرفتگی و كُسُوْف که عبارت از افتادن سايه ماه بر زمين است. هنگامی که کرة ماه بین زمین و خورشید طوری قرار بگیرد که مانع از تابش نور خورشید به قسمتی از سطح زمین شود. گرفته شدن آفتاب؛ تاریک شدن قرص خورشید به هنگام‌ قرار گرفتن ماه میان خورشید و زمین.)

[8] . ساعت وقت شب و روز مشخص می‌کند. مربّی اطراف دایره را با خط های کوتاه و زیبا 12قسمت کند تا دایره وسط تابلو به شکل ساعت شود.

[9] . اگرپاسخ را اشتباه«زنبور»دادند،بگویید:غلطه آی غلطه...غلط غلوطه غلطه....کجای حرفش غلطه؟راهنمایی کنید تا به پاسخ صحیح کندوبرسند.

[10] . شعر کامل زنبورِطلايی: ای زنبور طلايی//نيش مي زني بلايی.پاشو پاشو بهاره//عسل بساز دوباره.کندو داری تو صحرا//پر می کشی به هر جا.پاشو پاشو بهاره//گل وا شده دوباره.برو به دشت و صحرا//جنگل و کوه و دریا.نیش بزن باز به گل ها//عسل بساز برای ما.(گلچین ترانه و شعر کودک، جلد نخست: فولکلور، گردآورنده: احد قربانی، نشر ماز، چاپ نخست: 1388)

[11] . خانه زنبور عسل که در آن عسل فراهم کنند، «کندو» است. شکل خانه‌های شش‌گوشۀ «کندو» زنبور عسل هميشه با کمترين مواد ساختماني، بيش ترين جا را فراهم مي کنند. این معمارقهار از 6ضلعی در ساخت خانه اش استفاده کرده، چون همه ضلع ها و زاویه های آن برابر است تا: تهويه به آساني صورت بپذيرد. حرارت ايجاد شده به آساني از لانه خارج نشود و مسیر حرکت در آن کم رفت و آمد باشد. اگر خانه‌ها به شکل مربع ساخته مي شد، زواياي داخل لانه ها خالي و بي مصرف مي ماند، چون حجم بدن زنبور تقريباً استوانه اي است  و اگر خانه ها کاملاً استوانه اي ساخته مي شد، در بين آن ها فضاهاي خالي و فاصله هايي به وجود مي آمد که بيهوده و بي مصرف مي ماند.

[12] . عسل به زحمت و فقط کوشش و پشت کار زنبور عسل به دست می آید. برای تهیه 1کیلو عسل یک زنبور روی 2میلیون گل اقاقیا یا 5میلیون گل اسپرس می نشیند و 180هزاربار کیسه عسل خود را پر و خالی می کند.(فرهنگ فارسی معین) عسل سبلان، بهترین عسل کشور با تنوّع گونه های گیاهی ارمغانی فوق العاده و باکیفیت عسلی اصیل و طبیعی از عصاره ی گیاهان دامنه های کوه سبلان(ساوالان) و سوغات استان اردبیل در شمال غربی ایران است. بی شک یکی از مهم ترین عناصر طب سنتی ایران با عصاره ی گیاهانی، چون؛ پونه، گشنیز، اقاقیا و به خصوص گون و آویشن که در این معجون طبیعی یافت می شود، برای بسیاری از بیماری ها و ناراحتی های جسمانی که بهترین جایگزین قند و شکراست و طعم شیرینی را به لحظات زندگی انسان می دهد.

[13] . البته در ابتداء(پاورقی1) تذکّرداده شد: آن چه از این به بعد در تابلو رسم می گردد، برای استفاده مجدد از آن ها، باید در تابلو باقی بماند.

[14] . مربّی از فرد برنده می خواهد که جدول(به شکل کندو با خانه های 6گوش) را شماره گذاری و حرف ها را با دقّت در هر خانه بنویسد. در ادامه با نوشتن حرف خانه 1(ن) و دادن رمز جدول(عدد 3) پیام را به دست آورد. اگر اشتباه کرد و یا موفّق نشد، نفر بعدی که امتیازش از او کمتر است، مسابقه را ادامه دهد تا پیام به دست آید.

[15]. 

امام علی(ع) فرمود: 

«أُوصِیکُمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکُم؛ 

شما را(ای حسن و حسین) و همه خانواده و فرزندانم و هر کس را که نوشته من به او می رسد، به تقوای الهی و نظم در کارهایتان سفارش می کنم.»

[نهج البلاغه، فیض، نامه۴۷، ص۹۷۷]

[16]. ... این کار را نه تنها برای افراد خانواده خود، بلکه برای یارانش نیز خود را می‌آراست. طبرسی، مکارم اخلاق، قم: شریف رضی، چاپ ششم، 1392، صص35-35.

[17]  حلبی، السیره الحلبیه، بیروت: دارالمعرفه، 1400، ج3، ص352.

[18] . کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1367، ج6، ص532، شیخ صدوق، امالی، قم، بعثت، 1417، ص510 و سیوطی، الجامع الصغیر، بیروت: دارالفکر، 1401، ج2، ص394.

[19]  . مجله پاسدار اسلام، مهر 1386، شماره 310، امام حسن(ع) در نگاه دیگران به نقل از؛ بحار الانوار،  مجلسی، 1987، ج 43، ص283، دعائم‏الاسلام، ج1، ص282و283 و مناقب، ج3، ص385